اندیشه اتحاد اسلام در میان مسلمانان قفقاز جنوبی (1920-1870)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

چکیده
در اواخر قرن نوزدهم میلادی اندیشه­ اتحاد اسلام در میان عده­ای از اندیشمندان عثمانی مطرح شد و در زمان سلطان عبدالحمید دوم، شکل سیاست دولتی یافت. این اندیشه خیلی زود از مرزهای عثمانی درگذشت و در بین ایرانیان و مسلمانان مناطق دیگر نیز طرفدارانی یافت. در این میان مسلمانان قفقاز جنوبی، که تحت اداره دولت روسیه تزاری قرار داشتند، از این جریان برکنار نماندند و بخصوص در بین روشنفکرانی که به نوعی با عثمانی در ارتباط بودند، اندیشه اتحاد اسلام بسرعت نفوذ یافت و عده­ای از متفکران قفقازی از منادیان اصلی این  اندیشه در آن دوره شدند.
اما چرا مسلمانان روسیه و بخصوص قفقاز جنوبی از مسأله اتحاد اسلام استقبال کردند و هدفشان از آن چه بود. مسأله­ دیگری که مطرح می­گردد  نوع درک مسلمانان قفقاز جنوبی از اتحاد اسلام است.
مقاله حاضر سعی دارد با بررسی آثار و اسناد و متون بر جای مانده از اندیشمندان طرفدار اتحاد اسلام آن دوره قفقاز و نیز با بررسی و مطالعه شرایط سیاسی و اجتماعی مسلمانان روسیه و بخصوص قفقاز جنوبی آن برهه از تاریخ، برای سؤالات و مسائل مطرح شده پاسخ بیابد و ماهیت و اهداف اتحاد اسلام مورد نظر مسلمانان قفقاز جنوبی را روشن سازد.

کلیدواژه‌ها


-      content/view/2275/86).
-      Bayram, Pervane, Şarkın Büyük Filozoflarından Cemaleddin afgani ve Onun Türk Dünyasına Tesirleri, Bakü, Qafqaz Üniversitesi, (http://journal.qu.edu.az/article_pdf/1030_346.pdf). 
-      Brower, Daniel R. and Edward J. Lazzerini (Editors), (2001), Russia's Orient: Imperial Borderlands and Peoples, 1700-1917, USA, Indiana University press.
-      Cəfərov, Nazim, (1993),Milli-İctimai Fikir Tariximizdən 14-Fevral 1917, Bakı , Azərbaycan Dövlət Nəşriyyati.
-      Crews, Robert D.,(2006), For Prophet and Tsar, London, Harward University press.
-      Çağla, Cengiz,(2002), Azerbaycan' da Milliyetçilik ve Politika, Ankara, Bağlam.
-      Devlet, Nadir, (1985), Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi(1905-1917), Ankara , Türk Kültürrünü Araştırma Enstitüsü yayınları.
-      Əlizadə, Axund Hacı Soltan Hüsenqulu oğlu,(2003), Məhəmməd Əmin Rəsulzadə Və İslam, Bakı, Admiu mətbəəsi.
-      Gasımova, Mehriban,(2006), Azerbaycan Milli Kimliğin Oluşumunda Dinin Özel Rolü, Sosyal Bilimler Enstitüsi, Marmara Üniversitesi, Doktora Tezi.
-      Garaşova, Sevil; xx.Yüzyıl Azerbaycan fikir Tarihinde Alibey Hüseyinzadenin yeri, (www.turkiyat.selcuk.edu.tr/pdfdergi/s16/ garasova.pdf).
-      Görüryilmaz, Mustafa, (2008), Türk Qafqaz  İslam Ordusu və Ermənilər (1918), bakı Qismət.
-      Hüseynzadə, Əli Bəy, (2007), Seçilmiş Əsərləri, Bakı, Şərq-Qərb.
-      İsayeva, Şöle, 2007, xıx.yüzyılın İkinci Yarıslnda Bakü (1859-1905), Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim dali, Hacettepe Üniversitesi, Doktora Tezi.
-      Murgul ,Yalçın, (2007), Baku Expedition of 1917-1918: A study of the Ottoman Policy Towards the Caucasus, the Department of History, Bilkent University, A Master's Thesis.
-      Qurbanov, Şamil, (1997), Cəmaleddin Əfqani və Türk Dünyası, Bakı, Azərbaycan Dövlət nəşriyyati.
-      Resulzade, Mehmet Emin, (1951), Çağdaş Azerbaycan Tarihi, Ankara, Azerbaycan Kültür Derneği yayınları.
-      Vəzirov, Nəcəf Bəy, (2002), Seçilmiş Əsərləri, Bakı, Maarif Nəşrıyyatı.