بازتاب هنر و اندیشه ساسانیان در هنر عهد آل بویه: هنر معماری و فلزکاری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

چکیده
هنر و معماری یکی از مهم‌ترین عناصر فرهنگ مادی هر سرزمین است که از عوامل گوناگونی چون: احکام دینی، سنت‌های قومی و ملی، محیط جغرافیایی و ورود فرهنگ‌های ملت‌های دیگر تأثیر می‌پذیرد. به دنبال گشوده شدن ایران توسط مسلمانان و گرویدن اکثریت ایرانیان به دین اسلام، فرهنگ و هنر ایرانی دچار تغییر و دگرگونی گردید. اما از سده چهارم ق. بر اثر تلاش‌های ایرانیان به ویژه حکام آل بویه سرزمین‌های ایرانی در مرکز، جنوب و غرب ایران استقلال سیاسی و فرهنگی خود را از دستگاه خلافت به دست‌ آوردند و جنبه‌هایی از تمدن ایرانی دوباره احیا شد و فنون و صنایع ایرانی فرصت تداوم، پیشرفت و توسعه یافت. هنر در این زمان هر چند تا حدی تحت تأثیر اسلام قرار گرفت، اما نیاز به تداوم هنر و صنایع و نیز کوششی که در حفظ و احیای آثار ملی و سنت‌های باستانی در میان ایرانیان تا سده‌های چهارم و پنجم وجود داشت، به ویژه هنرهایی نظیرمعماری و فلزکاری را بشدت متأثر از هنر باستان و به ویژه دوره ساسانی ساخت. در این پژوهش تلاش شده تا با استفاده از رویکرد تاریخی و روش تحلیلی و توصیفی به بازتاب هنر دوره ساسانی در هنر معماری و فلز کاری عهد آل بویه پرداخته شود و میزان و زمینه‌های تأثیرپذیری آن از هنر و اندیشه باستانی ایران تعیین گردد.

کلیدواژه‌ها


منابع
-     آزاد، میترا، (1381)، معماری ایران در قلمرو آل بویه، کلیدر: تهران.
- ابن‌البلخی، (1363ش.)، فارس‌نامه، باهتمام گای لسترانج و آلن نیکلسون، تهران، دنیای کتاب.
- ابن زرکوب شیرازی، ابوالعباس معین الدین احمدبن شهاب الدین ابی الخیر، (1350ش)، شیرازنامه، به کوشش اسماعیل واعظ جوادی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
-  ابودلف، مسعربن مهلهل، (1354)، سفرنامه ابودلف در ایران، با تحقیقات و تعلیقات مینورسکی، ترجمه سید ابوالفضل طباطبایی، زوار، تهران.
- ارفعی، عبدالمجید، (1370)، «جاده شاهی شوش- تخت جمشید» در قافله سالار سخن خانلری، تهران: 29-45.
- اصطخری، ابواسحاق ابراهیم، (1340)، مسالک و الممالک، به کوشش ایرج افشار، بنگاه ترجمه و نشر کتاب: تهران.
- ایمان پور، محمد تقی، (1388)، «تخت رستم و مقبره کمبوجیه؛ آیا بنای ناتمام تخت رستم در پارس می‌تواند مقبره کمبوجیه دوم باشد؟»، فصلنامه پژوهش های علوم تاریخی، دوره 6، شماره 190، 1-16.
- براند، ربرت هین، (1386)، مقابر در معماری ایران دوره اسلامی، گردآورنده محمد یوسف کیانی، سمت: تهران.
- بلاذری، احمد بن یحیی بن جابر، (1346)، فتوح البلدان، ترجمه آذرتاش آذرنوش، بنیاد فرهنگ ایران: تهران.
- بوسایلی و شواتو،ماریو و امبرتو، (1389)، تاریخ هنر ایران (هنر پارتی و ساسانی)، جلد دو، ترجمه یعقوب آژند، مولی: تهران.
-     بیرونی، ابوریحان محمدبن احمد، (1374)، الجماهر فی الجواهر، تحقیق یوسف الهادی، علمی و فرهنگی، تهران.
- بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین، (1382)، تاریخ بیهقی، بازگردان و تعلیقات شاهرخ موسویان، دستان: تهران.
- پرایس، کریستین، (1347)، تاریخ هنر اسلامی، ترجمه مسعود رجب نیا، بنگاه ترجمه و نشر کتاب: تهران.
- پوپ، آرتور، (1338)، شاهکارهای هنر ایران، ترجمه پرویز خانلری، بنگاه مطبوعاتی سیف علی شاه: تهران.
ترکمنی‌آذر، پروین، (1384)، دیلمیان در گسترة تاریخ ایران (حکومت‌های محلی آل‌زیار و آل‌بویهسمت: تهران.
- ترمذی، أبی عیسی محمدبن عیسی، (1384سنن ترمذی، حَقّقَه و صَحّحَه عبدالرحمان محمد عثمان، الجزء الثانی، الناشر محمدعبدالمحسن الکتبی: مدینه المنوره.
- جوان، موسی (مترجم)، ( 1342مجموعه قوانین اوستا یا وندیداد اوستا، چاپخانه رنگین: تهران
-  چوکسی، جمشید کرشاسپ، (1387)، ستیز و سازش (زرتشتیان مغلوب و مسلمانان غالب در جامعة ایرانِ نخستین سده‌های اسلامی)، ترجمه نادر میرسعیدی، تهران: ققنوس.
- حاتمی، زهرا، (1389)، راه‌های ارتباطی در دوره هخامنشیان، (پایان‌نامه کارشناسی ارشد)، دانشگاه فردوسی مشهد.
- حسن، ابراهیم حسن، (1366)، تاریخ سیاسی اسلام، ترجمه ابوالقاسم پاینده، جلد 2، جاویدان: بیجا
- دریایی، تورج، (1387)، تاریخ و فرهنگ ساسانی، ترجمه مهرداد قدرت دیزجی، ققنوس، تهران.
- دوری، کارل. جی، (1368)، هنر اسلامی، ترجمه رضا بصیری، انتشارات یساولی فرهنگسرا، بی‌جا.
- دیماند، س.م.، (1365)، راهنمای صنایع اسلامی، ترجمه عبدالله فریار، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
-     رویگر، محمد، (1388)، فارس در دوره آل بویه، آوند اندیشه: شیراز.
-     زرین کوب، عبدالحسین، (1348)، کارنامة اسلام، شرکت سهامی انتشار: تهران.
-     زمانی، عباس، (2535)، تأثیر هنر ساسانی در هنر اسلامی، وزارت فرهنگ و هنر: تهران.
- فرای، ریچارد. ن، (1358)، عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمه مسعود رجب نیا، سروش: تهران.
-  ـــــــــــــــ ، (1363)، تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه (از سلسله تحقیقات گروه تاریخ ایران دانشگاه کمبریج)، ترجمه حسن انوشه، جلد 4، امیرکبیر: تهران.
- فرید نژاد، شروین، ( 1384 )، «اسب و سوار در هنر ساسانی» در کتاب ماه هنر، بهمن و اسفند، 148-153.
-  فقیهی، علی اصغر، ( 1347 )، شاهنشاهی عضدالدوله(چگونگی فرمانروائی عضدالدوله دیلمی و بررسی اوضاع ایران در زمان آل بویه)، مطبوعاتی اسماعیلیان: تهران.
-  ــــــــــــــــ ، ( 1357 )، آل بویه و اوضاع زمان ایشان (با نموداری از زندگی مردم در آن عصر )، صبا: گیلان.
-     قوچانی، عبدالله، (1368)، «شناسایی بشقابی از قرن چهارم ﻫ. ق» در مجله باستان‌شناسی و تاریخ، شماره دوم، بهار و تابستان، 35 – 38.
-     کریمان، حسن، (1345)، ری باستان، جلد 1 و 2، انجمن آثار ملی: تهران.
- کیانی، محمد یوسف، (1386)، «کاروان سراها» در معماری ایران دوره اسلامی، گردآورنده محمد یوسف کیانی، سمت: تهران.
- گالدیری، اوژن، (1370)، مسجد جامع اصفهان، ترجمه عبدالله جبل عاملی، مرکز میراث فرهنگی اصفهان.
- گدار، آندره، (1365)، آثار ایران، جلد یک، ترجمه ابوالحسین سروقد مقدم، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی: مشهد.
- ــــــــــــ ، (1367)، آثار ایران، جلد سه، ترجمه ابوالحسین سروقد مقدم، ج 4، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی: مشهد.
- ــــــــــــ ، (1368)، آثار ایران، جلد چهار، ترجمه ابوالحسین سروقد مقدم، بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی: مشهد.
- گرابار، اولگ، (1379)، شکل‌گیری هنر اسلامی، ترجمه مهرداد وحدتی دانشمند، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
-     گشایش، فرهاد، (1378)، تاریخ هنر ایران و جهان، عفاف: تهران.
- گیرشمن، رمان، (1370)، هنر ایرانی در دوره پارتی و ساسانی، ترجمه بهرام فره‌وشی، علمی و فرهنگی: تهران.
- مافروخی اصفهان، مفضل بن سعد، (1385)، محاسن اصفهان، ترجمه حسین بن محمد آوی، به کوشش عباس اقبال آشتیانی، سازمان فرهنگی، تفریحی شهرداری اصفهان: اصفهان.
- مسلم، أبی الحسین‌ مسلم بن الجاح، (1392)، مختصر صحیح مسلم، تحقیق ناصرالدین الدلبانی، المکتب الاسلامی- دارالعربیه: بیروت.
- محمد حسن، زکی، (1363)، تاریخ صنایع ایران بعد از اسلام، ترجمه محمد علی خلیلی، اقبال: تهران.
- مخلصی، محمد علی، (1386)، «ناره‌ها»، در معماری ایران دوره اسلامی، گردآورنده محمد یوسف کیانی، سمت: تهران.
-     مسکویه رازی، (1376)، تجارب الامم، ترجمه علینقی منزوی، ج 6، توس، تهران.
-  مشکوتی، نصرالله، (1349)، فهرست بناهای تاریخی و اماکن باستانی ایران سازمان حفاظت آثار باستانی ایران، تهران.
-     مصطفوی، محمد تقی، (1375)، اقلیم پارس، اشاره: تهران.
- مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد، (1361)، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمه علی نقی منزوی، جلد 2، شرکت مؤلفان و مترجمان ایران: تهران. منزوی، علی‌نقی، (1363)، تاریخ عمومی هنرهای مصور قبل از تاریخ تا اسلام، جلد 2،
- ناصر خسرو، (1354)، سفرنامه ناصر خسرو، به کوشش محمد دبیر سیاقی، انجمن آثار ملی: بی‌جا.
-     هرودت، (1380)، تواریخ، ترجمه وحید مازندرانی، انتشارات افراسیاب: تهران.
- همایون، ناصر، (1369)، «کاروان سرا در فرهنگ ایران» در مجلة تحقیقات تاریخی، سال اول و دوم، شماره 4 و 5، 201 – 227.
- یحیایی، علی، (1389)، بررسی تحلیلی اقتصاد آل بویه (پایان‌نامه دکترا)، دانشگاه اصفهان.
-      Bivar, A.D.H, (1975), "Mithraic symbols on a Medallion of Buyid Iran? " Journal of Mithraic Studies, Volume I No.I:20 – 25.
-      Busse, Herbert, (1973), The Revival of Persian Kingship under the Buids, University library of Manchester: 47-69.
-      Craf, David, (1994), "The Persian Royal Road System", in Sancisi – Weerdenburg, A kuhrt and M. C. Root (eds), Achaemenid History VIII: Continuity and Change, Leiden: 197 – 189.
-      Imanpour, Mohammad T., (2010),"The Communication Roads in Parsa during the Achaemenid" Acta Iran, No.19: 87-99.
-      Imanpour, Mohammad T, (1998), The Land of Parsa: The first Persian Homeland, A PhD, thesis submitted to university of Manchester.
-      Kuhnel, E. (1956), Die Kunst Persiens Unter den Buyiden, ZDMG, 106.
-      Mostafavi, M.T., (1967)," The Achaemenid Royal Road: Post stations between Susa and Persepolis", in A. Upham Pope (ed.), A Survey of Persian Art: from Prehistoric Times to the Present, 14, Oxford: 3008-3010.
-      Mostafavi, Mostafavi, M.T., (1978), The Land of Párs: The Historical Monuments and the Archaeological Sites of the Province of Fárs, R. N. Sharp (trans.), Tehran.
-      Nylander, C., (1970), Ionians in Pasargadae: Studies in Old Persian Architecture, Uppsala.
-      Stronach, David,( 1978), Pasargadae: A Report on the Excavation Conducted by the British Institute of Persian Studies from 1961 to 1963, Oxford.