زمینه‌های دیرپایی حکومت دودمان‌های محلی اتابکان لرکوچک و اردلان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشگاه شهید چمران اهواز

2 دانشجوی دکتری تاریخ دانشگاه تربیت مدرس تهران

چکیده

نگاهی به تحولات سیاسی تاریخ ایران پس از اسلام نشان می­دهد که دوران حکم­رانی دودمان­های محلی ایرانی­تبار اتابکان لرکوچک(550-1006 ﻫ.ق) و اردلان(564-1284 ﻫ.ق)- در مقایسه با بسیاری از خاندان­های حکومت­گر مرکزی و محلی- از دوام و پایداری سیاسی بیشتری برخوردار بوده­ است. بر این اساس، مقاله­ی پیش‌رو با رویکردی تطبیقی- تاریخی و با تحلیل منابع و مدارک تاریخی، در پی تبیین زمینه­های دیرپایی دودمان­های محلی اتابکان لرکوچک و اردلان­ است.
نتیجه­ی پژوهش نشان می­دهد که درباره­ی دوام و ثبات بیشتر فرمان­روایی خاندان­های مذکور، باید تأکیدی اساسی­ بر روی عامل جغرافیایی کرد. شرایط جغرافیایی مناطق لرستان و کردستان موجب سخت­گذری این نواحی، امکان ساخت دژهای دفاعی استوار و بهره­گیری از موقعیت سوق­الجیشی این نواحی- به ویژه در دوره­های متأخرتر- را فراهم ساخته بود. همچنین، تحت تأثیر جغرافیای این مناطق، اساس ساختار اجتماعی بر مبنای نظام ایلیاتی شکل گرفته بود که جمعیت عمده­ی آن را ایلات لر و کردی تشکیل می­دادند که با حاکمان محلی پیوندهای قومی و فرهنگی داشتند؛ و بنابراین، بیشترین حمایت را از آن­ها به عمل می­آوردند. از سوی دیگر، این موضوع سبب بذل توجه بیشتر و انجام اقدامات رفاهی و عمرانی گسترده­تر توسط حکام این سلسله­ها می­شد، که نتیجه­اش افزایش مشروعیت این دودمان­های محلی بوده است.
سرانجام، اجرای سیاست­هایی مانند اعلام تابعیت به­هنگام­ نسبت به قدرت­های بزرگ­تر و گهگاهی انجام وصلت­های سیاسی نیز، بر وضعیت پایداری سیاسی و مصونیت آن­ها در برابر خطرات احتمالی می­افزود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The persistence backgrounds of the rule of the local dynasties of Atabakan-e Lor Kouchak and Ardalan

نویسندگان [English]

  • Ali Ghasemi 1
  • Ali Taheri 2
1 Assistant Professor Shahid Chamran University of Ahvaz
2 PhD student of History of Tarbiat Modarres University, Tehran
چکیده [English]

A look at the political changes in Iranian history after Islam shows that the era of governance of the local Iranian dynasties of Atabakan-e Lor Kouchak (550-1006AH) and Ardalan(564-1284AH) has had more political persistence and stability than many central and local dynasties. Therefore, the present paper, using a comparative- historical approach and analyzing the historical references and documents, sought to explain the persistence backgrounds of the local dynasties of Atabakan-e Lor Kouchak and Ardalan.
The result of the research shows that regarding more persistence and stability of the ruling dynasties, geographic factor should be significantly emphasized. The geographic conditions of the Lorestan and Kurdistan regions made it difficult to pass through these areas, and it was also possible to build strong defensive castles and to take advantage of the strategic situation of these areas, especially in later periods. Also, the geography of these regions has led to the establishment of the social structure based on the tribal system that main population of which was Kurd and Lor tribes who had ethnic and cultural ties with local rulers and so they significantly supported the rulers. On the other hand, this led to more attention and doing wider welfare and civil measures by the rulers of these dynasties, which resulted in more legitimacy of the local dynasties.
Finally, the implementation of policies such as declaring citizenship in a timely manner to larger powers and occasionally conducting political marriages promoted the status of political stability and their immunity against possible dangers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • persistence
  • natural geography
  • socio- political geography
  • Atabakan-e Lor Kouchak
  • Ardalan
-   آبراهامیان، یرواند (1377)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه­ی احمد گل­محمدی و دیگران، تهران، نشرنی.
-   ابن­عرب­شاه (2536)، زندگانی شگفت­آور تیمور، ترجمه­ی محمدعلی نجاتی، تهران، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-   اردلان، سیف­الدین (1349)، «امان­الله­خان اردلان و مسجد دارالاحسان»، مجله وحید، سال هشتم، شماره دوم (پیاپی شماره86)، صص 244- 250.
-   اردلان، شیرین (1387)، خاندان کرد اردلان در تلاقی امپراتوری­های ایران و عثمانی، برگردان مرتضی اردلان، تهران، نشر تاریخ ایران.
-   اسکندربیک­منشی (1382)، عالم­آرای­عباسی، جلددوم، محقق و مصحح ایرج افشار، تهران، انتشارات امیرکبیر.
-   اعتمادالسلطنه، محمدحسن بن علی (1367)، مرآة­البلدان‏، محقق و مصحح عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، دانشگاه تهران.
-   افشار، حسنعلى­خان (1382)، سفرنامه لرستان و خوزستان، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-   افوشته­ای­نطنزی، محمود بن هدایت­الله (1373)، نقاوة­الآثار فی ذکر الاخیار فی تاریخ الصفویه، به اهتمام احسان اشراقی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
-   امینی­هروی، امیرصدرالدین ابراهیم (1383)، فتوحات شاهی، تصحیح و تعلیق و توضیح و اضافات دکتر محمدرضا نصیری، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
-   ایزدپناه، حمید (1350)، آثار باستانی و تاریخی لرستان، جلد نخست، بی­جا، انجمن آثار ملی.
-   ایزدپناه، حمید (1387)، لرستان در گذرگاه زمان و تاریخ، تهران، اساطیر.
-   ایزدپناه، حمید (2535)، آثار باستانی و تاریخی لرستان، جلد دوم، بی­جا، انجمن آثار ملی.
-   بابانی، عبدالقادر ابن رستم (1366)، سیرالاکراد، بکوشش محمدرئوف توکلی، بی­جا، ناشر محمدرئوف توکلی.
-   بارتولد، واسیلی (1308)، تذکره جغرافیای تاریخی ایران، چاپ اول، ترجمه­ی حمزه سردادور، طهران، چاپخانه اتحادیه طهران.
-   بدلیسی، شرف­خان (1377)، شرفنامه، محقق و مصحح ولادیمیر ولییامینوف، تهران، نشر اساطیر.
-   برزویی، مجتبی (1387)، اوضاع سیاسی کردستان (از 1258تا1325)، تهران، مؤسسه انتشارات فکر نو.
-   برن، رهر (1349)، نظام ایالات در دوره صفویه، ترجمه­ی کیکاوس جهانداری، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-  پرگاری، صالح، تفسیری، سیدبرهان (1393)،«تکوین راههای ارتباطی کردستان (اردلان) از دوره سلجوقی تا پهلوی، با تکیه بر قدرت گیری خاندان اردلان»، پژوهش­های تاریخی، سال ششم، شماره اول (پیاپی21)، صص 39-54.
-  ثواقب، جهانبخش؛ مظفری، پرستو (1394)، «تحلیلی بر مناسبات خاندان اردلان با دولت مرکزی صفویه»، پژوهش­نامه تاریخ­های محلی ایران، بهار و تابستان، شماره 6، صص 144- 165.
-   جوینی، عطاء­الملک (1385)،تاریخ جهانگشای جوینی، محقق و مصحح محمد قزوینی، تهران، دنیای کتاب.
-   حافظ­ابرو، عبدالله بن لطف­الله (1375)، جغرافیاى حافظ ­ابرو، تهران، میراث مکتوب، 1375.
-   رستم­الحکماء، محمدهاشم آصف (1382)، رستم­التواریخ‏، محقق و مصحح میترا مهرآبادی، تهران، دنیای کتاب.
-   ریچ، جیمز کلاودیوس (1429ق)، رحله­ریچ، تعریب بهاء­الدین نوری، چاپ اول، بیروت: الدار­العربیه للموسوعات.
-   ساروی، محمدفتح­الله بن محمدتقی (1371)، تاریخ محمدی «احسن­التواریخ»، به اهتمام غلامرضا طباطبایی­مجد، تهران، امیرکبیر.
-   ساکی، علی­محمد (1343)، جغرافیای تاریخی و تاریخ لرستان، خرم­آباد، کتابفروشی محمدی.
-   سانسون (1346)، سفرنامه سانسون«وضع کشور شاهنشاهی ایران در زمان شاه سلیمان صفوی»، باهتمام و ترجمه­ی تقی تفضلی، تهران، بی­نا.
-   سنندجی، محمدشریف بن مصطفی قاضی (1379)، زبده­التواریخ کردستانی سنندجی، به کوشش محمدرئوف توکلی، تهران، توکلی.
-   شبانکاره­ای، محمد بن علی بن محمد (1363)، مجمع­الانساب، به تصحیح میرهاشم محدث، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر.
-   شمیم­همدانی، علی­اصغر (1312)، کتاب کردستان، تبریز، کتابخانه سعادت حسینی و کتابخانه سروش.
-   طهرانی، ابوبکر (1356)، تاریخ دیاربکریه، به تصحیح و اهتمام نجاتی لوغال و فاروق سومر، تهران، کتابخانه طهوری.
-   عضدالدوله، سلطان احمدمیرزا (1376)، تاریخ عضدی، با توضیحات و اضافاتی از عبدالحسین نوایی، تهران، نشر علم.
-   فخرالکتاب، میرزا شکرالله سنندجی (1366)، تحفه ناصری در تاریخ و جغرافیای کردستان، با مقابله و تصحیح، حواشی و تعلیقات تهران، انتشارات امیرکبیر.
-   فوربز منز، بئاتریس (1377)، برآمدن و فرمانروایی تیمور، ترجمه­­ی منصور صفت­گل، تهران، رسا.
-   فووریه (1385)، سه سال در دربار ایران، ترجمه­ی عباس اقبال­آشتیانی، تهران، نشر علم.
-   کرزن، ناتائیل (1380)، ایران و قضیه ایران، ترجمه­ی غلام­علی وحید مازندرانی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
-   گروته، هوگو (1369)، سفرنامه گروته، ترجمه­ی مجید جلیلوند، تهران، نشر مرکز.
-   گلستانه، ابوالحسن بن محمدامین (2536)، مجمل­التواریخ، به سعی و اهتمام مدرس رضوی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
-   مردوخ­کردستانی، آیت­اله شیخ­محمد (379)، تاریخ مردوخ، تهران، نشر کارنگ.
-   مستوره (1384)، تاریخ اردلان، به کوشش جمال احمدی­آیین، اربیل، آراس.
-   مستوره­کردستانی، ماه­شرف بانو (1332)، تاریخ اردلان، با مقدمه و تصحیح و تحشیه ناصر آزادپور، کرمانشاهان، چاپخانه بهرامی.
-   مستوفی، حمدالله (1364)، تاریخ گزیده، محقق و مصحح عبدالحسین نوایی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
-   مستوفی، حمدالله (1381)، نزهه­القلوب، محقق محمد دبیرسیاقی، قزوین، حدیث امروزر.
-  مستوفی­بافقی، محمدمفید بن محمود (1390)، مختصرمفید (جغرافیای ایران زمین در عصر صفوی)، به کوشش ایرج افشار با همکاری محمدرضا ابوئی­مهریزی، تهران، انتشارات دکتر محمود افشاریزدی.
-   مصنف، خسرو بن محمد بن منوچهر بن اردلان (2536)، لب­التواریخ، تهران، انتشارات کانون خانوادگی اردلان.
-   ملکم، سرجان (1380)،تاریخ کامل ایران، جلددوم، ترجمه میرزااسماعیل حیرت، تهران، افسون.
-   مؤلف مجهول(1384)، عالم­آرای شاه­اسماعیل، مصحح اصغر منتظرصاحب، چاپ دوم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
-   مینورسکی (1334)، سازمان اداری حکومت صفوی یا تحقیقات و حواشی و تعلیقات بر تذکره­الملوک، ترجمه­ی مسعود رجب­نیا، تهران، انجمن کتاب-کتابفروشی زوار.
-   نطنزی، معین­الدین (1383)، منتخب­التواریخ معینی، محقق و مصحح پروین استخری، تهران، نشر اساطیر.
-   نوایی، عبدالحسین (گردآورنده) (2536)، اسناد و مکاتبات تاریخی از تیمور تا شاه­اسماعیل، تهران، نشر بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-   هدایت، رضاقلی­خان (1380)، «روضه­الصفای ناصری»، تصحیح و تحشیه جمشید کیانفر، تهران، اساطیر.
-   وحید قزوینی، میرزامحمدطاهر (1383)، تاریخ جهان­آرای­عباسی، محقق و مصحح سیدسعید میرمحمدصادق، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
-   ورهرام، غلامرضا (1385)، نظام سیاسی و سازمان­های اجتماعی ایران در عصر قاجار، تهران، انتشارات معین.
-   وقایع­نگار­کردستانی، علی­اکبر (1364)،حدیقه ناصری در جغرافیا و تاریخ کردستان، با مقدمه و تصحیح و تحشیه محمدرئوف توکلی، تهران، ناشر محمدرئوف توکلی.
-  یزدی، شرف­الدین­علی (1387)، ظفرنامه، محقق و مصحح سیدسعید میرمحمدصادق و عبدالحسین نوایی، تهران، انتشارات کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.