تأثیرات اقتصادی جنگ جهانی دوم بر بنادر و جزایر خلیج فارس و دریای عمان (بر اساس آرشیو سازمان اسناد ملی ایران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار دانشگاه ارومیه

چکیده

جزایر و بنادر خلیج فارس و دریای عمان در زمینه صادرات و واردات انواع کالا، نقش حیاتی را در اقتصاد ایران عصر پهلوی اول ایفا می‌کردند. با اشغال ایران در جنگ جهانی دوم، کرانه‌ها و پس کرانه‌های شمالی خلیج فارس و دریای عمان در سیطره کامل متفقین قرار گرفت. این فرایند مجموعه پیامدهای منفی را بر ساختار اقتصادی سرزمین‌های جنوبی ایران تحمیل نمود. هدف از این پژوهش، شناخت نتایج سوء و ویرانگر جنگ جهانی دوم بر حیات اقتصادی این حوزه آبی استراتژیک با تکیه بر مطالعه داده‌های اسنادی آرشیو سازمان اسناد و کتابخانه ملی، نشریات نظامی، اقتصادی و روزنامه‌های گوناگون ایران در این دوره می‌باشد. موقعیت ژئوپولتیک ایران و خلیج فارس سبب گردید تا ایران در موقعیت دشوار و حساسی در معادلات جهانی قرار گیرد. براین اساس به عنوان یکی از عمده‌ترین گذرگاههای انتقال تجهیزات به اتحاد شوروی انتخاب گردید. در تمام مدت جنگ بین‌المللی دوم، عناصر نظامی آمریکا و انگلستان، حضوری فعال و فراگیر در جزایر و بنادر شمال و جنوب خلیج فارس و دریای عمان داشته و در حقیقت عملاً دولت ایران را از هر گونه قدرت مانور واقعی و سیاست نفوذ منطقه‌ای محروم نموده بودند. این وضعیت، تبعات منفی اقتصادی حضور بیگانگان را تشدید می‌نمود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The economic effects of World War II on ports and persian Gulf and Oman Sea (Based on the National Archives of Iran)

نویسنده [English]

  • mohammad jafar chamankar
Associate Professor of Urmia University
چکیده [English]

With the occupation of Iran during the Second World War, the banks and the northern shores of the Persian Gulf and the Oman Sea fell under the full control of the Allies. This process has imposed negative consequences on the southern lands of Iran. The purpose of this study is to investigate the devastating consequences of World War II on the economic life of this strategic water sector. The geopolitical position of Iran and the Persian Gulf has led Iran to be in a difficult and sensitive position in global equations. On this basis, it was selected as one of the main transferring equipment to the Soviet Union. Throughout the Second World War, the military elements of the United States and the United Kingdom have been active in the islands and ports of the north and south of the Persian Gulf and the Oman Sea, and effectively deprived the Iranian government of any real power of maneuver and regional policy of influence. They were. This situation exacerbated the negative economic consequences of the presence of foreigners.

کلیدواژه‌ها [English]

  • World War II
  • Persian Gulf and Oman Sea
  • Northern Basin
  • Effects
  • Economics
-   آپتون، جوزف. ام (1361)، نگرشی بر تاریخ ایران نوین، یعقوب آژند، تهران، نیلوفر.
-   آوری، پیتر (1377)، تاریخ معاصرایران، محمدرفیعی مهرآبادی، تهران، عطایی.
-   آوری، پیتر (1390)، تاریخ ایران دوره پهلوی، مرتضی ثاقب فرد، تهران، جامی.
-   ابتهاج، ابوالحسن (1389)، خاطرات ابوالحسن ابتهاج، به کوشش علیرضا عیوضی، آمریکا. شرکت کتاب.
-   ازغندی، علی رضا (1376)، روابط خارجی، دولت دست نشانده، تهران، نشر قومس.
-   استوارت، ریچارد (1370)، در آخرین روزهای رضا شاه، عبدالرضا هوشنگ مهدوی؛ کاوه بیات، تهران، نشرنو.
-   اسکرین، سرکلار مونت (1363)، جنگ جهانی در ایران، غلامحسین صالحیار، تهران، اطلاعات.
-   افتخاری، یوسف (1370)، خاطرات دوران سپری شده، به کوشش مجید تفرشی و کاوه بیات، تهران، فردوس.
-   الهی، همایون (1365)، اهمیت استراتژیکی ایران در جنگ جهانی دوم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
-   اسناد اتاق بازرگانی بوشهر (1393)، به کوشش مجتبی پریدار، ج 1، اتاق بازرگانی بوشهر و نشر آباد بوم.
-   اسناد نقض بی‌طرفی ایران در شهریور 1320، (1370)، به کوشش محمد ترکمان، تهران، کویر.
-   افخمی، غلامرضا (بی‌تا)، زندگی و زمانه شاه، نسخه فارسی از کتاب انگلیسی، انتشار داده شده به وسیله مولف.
-   امیر احمدی، احمد (1373)، خاطرات نخستین سپهبد ایران، به کوشش غلامحسین زرگری نژاد، تهران، مؤسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی.
-   انتظام، نصرالله (1371)، خاطرات نصرالله انتظام، به کوشش محمد رضا عباسی و بهروز طیرانی، تهران، سازمان اسناد ملی ایران.
-   انصاری، عبدالرضا (1994)، خاطراتعبدالرضا انصاری، مجموعه توسعه و عمران ایران، آمریکا، نشر آیبیکس.
-   اوانسیان، اردشیر (1369)، خاطرات اردشیر اوانسیان از حزب توده ایران، آلمان، انتشارات حزب دمکراتیک مردم ایران.
-   بولارد، ریدر؛ اسکراین، کلارمونت (1363)، شترها باید بروند، حسین ابوترابیان، تهران، نو.
-   بهمن بیگی، محمد (1381)، اگر قره قاج نبود، گوشه‌هایی از خاطرات، شیراز، نوید شیراز.
-   بیگلری، حیدر قلی (1350)، خاطرات یک سرباز، تهران، چاپخانه ارتش شاهنشاهی.
-   بیل، جیمز آ (1371)، شیر و عقاب، روابط بدفرجام ایران و آمریکا، فروزنده برلیان، چ اول، تهران، فاخته.
-   پهلوی، محمدرضا (1384)، پاسخ به تاریخ، تهران، البرز.
-   پیردیگار، ژان و دیگران (1378)، ایران در قرن بیستم، عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران، البرز.
-   تبرائیان، صفاءالدین ( 1371)، ایران در اشغال متفقین، تهران، رسا.
-   ترکمان، محمد (1370)، اسناد نقض بی‌طرفی ایران در شهریور1320، تهران، کویر.
-   توکلی نیشابوری (2014)، آخرین سقوط آریاها، مریلند آمریکا، نشر آیبیکس.
-   جامی (1377)، گذشته چراغ راه آینده است، تهران، ققنوس.
-   جان پولاد، احمد (1385)، سرگذشت یک افسر ایرانی، تهران، پردیس و شیرازه.
-   جزنی، بیژن (1357)، تاریخ سی ساله ایران، بی‌جا، بی‌نا.
-   چرچیل، وینستون (1347)، خاطرات جنگ جهانی دوم، کتاب دوم از جلد سوم، تهران، نیلی.
-   چمنکار، محمدجعفر (1396)، نقش آفرینی ایران در خلیج فارس و دریای عمان، تحلیل تاریخی از قرن نهم تا چهاردهم هجری شمسی، تهران، مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
-   خاطرات ملکه پهلوی، تاج الملوک پهلوی (1380)، بنیاد تاریخ شفاهی، نیویورک، انتشارات نیما، تهران، نشر به آفرید.
-   خامه‌ای، انور (1378)، سالهای پر آشوب، تهران، فرزان روز.
-   خان ملک یزدی، محمد ( 1324)، ارزش مساعی ایران در جنگ 1939- 1945، تهران، وزارت کشاورزی.
-   خان ملک یزدی، محمد (1362)، غوغای تخلیه ایران، تهران، سلسله.
-   دلدم، اسکندر (1371)، زندگی پرماجرای رضا شاه، تهران، به آفرین.
-   ذوقی، ایرج (1368)، ایران و قدرت های بزرگ در جنگ جهانی دوم، تهران، پاژنگ.
-   ذوقی، ایرج (1368)، ایران و قدرت های بزرگ در جنگ جهانی دوم، تهران، پاژنگ.
-   زرین کلک، بهناز (1382)، اسنادی از روابط ایران و انگلیس، تهران، سازمان اسناد وکتابخانه ملی.
-   زنگنه، احمد (1355)، خاطراتی از ماموریت های من در آذربایجان، تهران، شرق.
-   زیویار، فرهاد (1389)، اسنادی از اشغال ایران در جنگ جهانی دوم: تحمیل پیمان سه جانبه؛ اعلان جنگ به آلمان؛ تصرف اماکن و اموال، ج 1، تهران، خانه کتاب.
-   زیویار، فرهاد (1389)، اسنادی از اشغال ایران در جنگ جهانی دوم: سانسور و مداخله در امور پولی و مالیاتی، ج 2، تهران، خانه کتاب.
-   ساعد مراغه‌‌ایی، محمد (1353)، بحران اقتصادی در سالهای اشغال ایران، سالنامه دنیا، ش30.
-   سنجابی، کریم (1368)، امیدها و نامیدی‌ها، خاطرات سیاسی، لندن، نشر کتاب.
-   شولتسه، هولتوس (1366)، سپیده دم در ایران، مهرداد اهری، تهران، نشر نو.
-   صالحی مرام، محمد حسن (1389)، اسنادی از اشغال ایران در جنگ جهانی دوم: راه‌ها؛ راه‌آهن؛ قطع درختان، نان و غله؛ مهاجرین لهستانی در ایران، ج 3، تهران، خانه کتاب.
-   صالحی مرام، محمدحسن (1389)، اسنادی از اشغال ایران در جنگ جهانی دوم: قتل؛ تعدی؛ تجاوز و نقض حاکمیت، ج 4، تهران، خانه کتاب.
-   صالحی مرام، محمدحسن (1389)، اسنادی از اشغال ایران در جنگ جهانی دوم: بازداشت و تبعید، ج 5، تهران، خانه کتاب.
-   صدر نبوی، رامپور (1369)، وضع نفت ایران در جنگ جهانی دوم، مجله تحقیقات جغرافیایی، ش 19.
-   صفایی، ابراهیم (1349) کارنامه ناموران، ج 3، انتشارات انجمن تاریخ.
-   صفایی، ابراهیم (1371)، پنجاه خاطره از پنجاه سال، تهران، جاویدان.
-   صفایی، ابراهیم (1373)، زندگینامه سپهبد زاهدی، تهران علمی.
-   عظیمی فخرالدین (1372)، بحران دمکراسی در ایران، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی و بیژن نوذری، تهران، البرز.
-   فاتح، مصطفی (1384)، پنجاه سال نفت ایران، تهران، علم.
-   فرخ، مهدی (بی‌تا)، خاطرات سیاسی فرخ معتصم السلطنه، تهران، جاویدان.
-   قاضی، محمد (1371)، خاطرات یک مترجم، تهران، کارنامه و نشر چشم و چراغ.
-   قطبی، بهروز (1381)، گزیده‌ی اسناد جنگ جهانی دوم در ایران، تهران، اطلاعات.
-   کاتوزیان، محمدعلی (همایون)، (1372)، اقتصاد سیاسی، ترجمه محمدرضا نفیسی و کامبیز عزیزی، تهران، نشر مرکز.
-   گلشاییان، عباسقلی (1377)، گذشته‌ها و اندیشه‌ها، تهران، انیشتین.
-   ـــــــــــــــــ (1393)، یادداشت‌های شهریور1320، با مقدمه رامین کامران، بی‌جا، ایران لیبرال.
-   لنچافسکی، ژرژ (1352) غرب و شوروی در ایران، حورا یاوری، تهران، انتشارات روزنامه سحر و ابن سینا.
-   مستوفی، اسد (1380) مویه‌های غریبانه، خاطرات مستوفی، تهران، الهدی.
-   مشکور، محمد جواد (1346)، ایران در دوره سلطنت اعلیحضرت محمد رضا شاه پهلوی، تهران، ابن سینا.
-   ملک زاده هیربد، حسن (1328) سرگذشت حیرت انگیز یک افسر ارشد دولت، تهران، بی‌نا.
-   موید امینی، داود (1321)، از سوم تا بیست و پنجم شهریور، تهران، بی‌نا.
-   مهربان، رسول (1361)، گوشه‌ایی از تاریخ معاصر، آلمان، عطارد.
-   میر احمدی، مریم (1366)، پژوهشی در تاریخ معاصر ایران، مشهد، آاستان قدس رضوی.
-   میرزا مقدم، ویکتور (بدون تاریخ)، خاطرات یک آشوری ملی و وطنی در ایران قرن بیستم، لوس انجلس، شرکت کتاب.
-   نورالدین کیا، فضل الله (1377)، خاطرات خدمت در فلسطین، تهران، آبی.
-   نوری زاده بوشهری، اسماعیل (بی‌تا)، نظری به ایران و خلیج فارس، بی‌جا، بی‌نا.
-   وزارت دارایی (1322)، آمار بازرگانی کشور شاهنشاهی ایران با کشورهای خارجه در سال 1322، تهران، اداره کل گمرک.
-   هویدا، امیرعباس (1394)، خاطرات امیرعباس هویدا، به اهتمام امیر قربانی، ناشران الکترونیک اسلام نوین و تاریخ ایرانی.
-   یزدی، ابراهیم (1389)، شصت سال صبوری و شکوری، خاطرات، نشر الکترونیک توسط مولف.
نشریات*
-    آذربایجان، شماره‌های 14/8/1320، 18/8/1320، 10/1/1321، 13/1/1321
-    آژیر، 3/3/1322، 22/3/1322، 11/5/1322، 8/3/1322، 3/3/1322، 4/3/1322
-    ادیب، 28/10/1330
-    اطلاعات، 21/8/1385، 14/6/1320، 18/6/1320، 27/10/1320، 23/3/1321، 5/12/1321، 3/10/1324، 13/10/1321، 11/1/13211، 17/3/1321، 20/8/1321، 30/1/1321، 8/3/1321، 16/7/1321، 20/1/1321، 4/10/1320، 6/6/1321، 22/6/1322، 13/10/1320، 14/10/1320، 14/1/1321، 22/4/1321، 9/1/1322، 7/1/1321،
*-ترتیب نشریات و اسناد بر اساس قرار گرفتن در نوشتار می‌باشد.
11/1/1321، 14/1/1321، 12/1/1321، 3/3/ 1321
-    باختر امروز، 20/5/1321، 21/5/1332
-    پرچم، نیمه اول فروردین 1322
-    فریاد، 21، /4/1322
اسناد
-    آرشیو اسناد ملی ایران، شماره سند 7834/350، 1316-1320 ش، 6355/350، 1319ش، 7999/350، 1320-1317 ش، 7751/350، 1318 ش، 967/280/91، 1322ش، 11062/293/98، 1317-1316 ش، 492/240، 1320 ش، 6281/340، 1329 ش، شماره سند 22459/240، 1321 ش، 14320/240، 1323 ش، شماره سند 43100/240، 1324 ش، 9258/240، 1321 ش، 26126/240، 1321 ش، 8078 /230، 1321ش، 3554/293، 1322 ش، 1067/290، 1323 ش، 4197/293، 1322-1321 ش، 11749/240، 1323، 1325 ش،
13619 /460، بی‌تا، 20051/240، 132 ش، 15375/240، 1320 ش، 17341/240، 1320ش، 9572/240، 1323 ش، 11255/240، 1323 ش، 13619/240، 1324 ش، 57429/240، 1352 ش، 11079-704 ط 4، 1321 ش، 2641/310، 1320 ش، 2400135، 1320 ش، 1997/240، 1324 ش، 2799/310، 1321 ش، 12562، 24 1320 ش، 240001612، 1322ش، 1058/290، 1323ش، 212/293، 1320ش، 15046، 1321 ش، 72471/293- 1327/1304 ش، 758/290-1321 ش، 1880/290، 1321 ش، 1950/290، 1323ش، 3545/293، 1322-1324ش، 5508/290،، 1321ش، 1764 /290، 1321 ش،
1766/290، 1320 ش، 2800/310، 1321ش، 1820 /290، 1320 ش، 1140/290، 1321 ش، 1792/290، 1326 ش، 3437/291، 1321 ش، 2476/350، 1324 ش، سند15046-45ک606، 1321ش، 2766/310، 1321 ش، 2766/310، 1321 ش، 10612/2192، 1328ش، 2062/104017، 1327ش، 45691/240، 1325 ش، 3680/240، 1325 ش،
41165/293، 1322- 1320 ش، 2467/293، 1323 ش، 3520/293، 1324ش، 23503/240، 1320 ش، 20892/240، 1316 ش، 33169/340، 1317- 1316 ش، 51/237/95، 1321 ش، 174/998/95، 1321 ش، 220/293، 1322 ش، د1063/32، 1322ش، 2204، 1325 ش، 9845، 1321 ش، 267/245/91، 1320ش، 437/245/91، 1318 ش، 240016006، 1321ش، 29281/230، 1318 ش، 30173/240، بی‌تا،
10603-807ض5، 1322ش، 2400011079-704ط4آآ1، 1323-1321ش،
11079-704ط4، 1321ش، 1589/240، 1323-1318 ش، 351/380، 1334 ش،
11926/240، 1322 ش، 5907/240، بدون تاریخ، 18003/230، 1336 ش،
17696/240، 1323 ش، 10612/2192، 1328ش، 2061-104017، 1332 ش،
293000150، 1320ش، 293001139، 1328ش، 284/355، 1327-1328ش،
-    آرشیو اسناد بنیاد تاریخ معاصر ایران،شماره سند 46863، 1324
-    ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ، شماره سند 46863، 1324 ش.
-    ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ، شمار سند 2204، 1325 ش.
-    ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ، شماره سند، 9845، 1321 ش.
-    ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ، شماره سند 2204، 1325 ش.
-    ـــــــــــــــــــــــــــــــــ ، سند شماره 9845، 1321 ش.
-    آرشیو روزنامه خبر جنوب، شماره سند 1821، 1323ش.
لاتین
-     us army corps of engineers, office of history (2007), did you know? engineer constraction in the Persian gulf. www.hq.usac.e.army.Mil.