From Labor to Political Activism; The Confrontation of Iranians with the South Caucasus Strikes (1900 to the 1905 Revolution)

Document Type : Research Paper

Author

PhD in History of Islamic Iran, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran

10.22034/jiiph.2025.63081.2533

Abstract

During the Qajar period, many Iranian laborers entered the South Caucasus regions, crossing the borders both legally and illegally. These immigrants were politically unaware and lived at the lowest social levels despite being engaged in the most exhausting labor. However, over the years spent in the Caucasus, they gained experiences that contrasted with their lives in Iran, leading to new forms of awareness. This article addresses the question of what Iranian workers did in the Caucasus between the strikes of 1900 and the revolution of 1905, using the “history from below” approach and inspired by the methodological model of Edward Palmer Thompson. What position did they hold, and how did they reach this position, despite being largely politically ignorant? The findings of the research indicate that the activism of Iranian immigrant workers in the Caucasus between 1900 and 1905 was shaped by their lived experiences. Over the years of working and living in challenging conditions-lacking basic necessities such as housing, health care, and nutrition-these workers shared experiences as part of the working class. These shared hardships, including pain, resentment, and anger, eventually led them to participate in strikes and join political groups. As a result, Iranian workers, alongside other laborers, were able to assert their class interests to some extent in the political developments of the Caucasus.

Keywords

Main Subjects

References

  • الف) منابع فارسی

    کتاب‎ها

    • اردوبادی، محمدسعید (1380). سال‎های خونین: نکته‎هایی ناگفته از سرآغاز درگیری مسلمانان و ارامنه در قفقاز (190۶-190۵)، ترجمه علیرضا نقی‎پور، تهران: اختر.
    • اردوبادی، محمدسعید (1۴00). خاطرات: سال‎های یاس و امید، ترجمه فرهاد دشتکی‎نیا، تهران: علم.
    • ارفع، میرزا رضا (1378). خاطرات، به کوشش علی دهباشی، تهران: سخن، شهاب ثاقب.
    • ایوانف (13۵7). انقلاب مشروطیت ایران، ترجمه: آذر تبریزی، تهران: شبگیر، ارمغان.
    • آرتونیان، گ. س. (138۵). انقلاب ایران و بلشویک‎های ماورای قفقاز، ترجمۀ محمد نائب‎پور، تهران: مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.
    • پیشه‎وری، جعفر (13۵9). تاریخچه حزب عدالت: به نقل از روزنامه آژیر، تهران: علم.
    • تامپسون، ادوارد پالمر (1396). تکوین طبقه کارگر در انگلستان، ترجمۀ محمد مالجو، تهران: آگاه.
    • دهنوی، نظامعلی (1383). ایرانیان مهاجر در قفقاز: فعالیت‎های فرهنگی در سال‌های 1931-1900م، تهران: مرکز اسناد و خدمات پژوهشی وزارت امور خارجه.
    • رابینو، ﻫ. ل. (13۶8). مشروطه گیلان، به کوشش محمد روشن، رشت: طاعتی.
    • رحمان، ثابت (13۵8). نینا: مبارزات انقلابی کارگران و زحمتکشان باکو در سال‎های 1901-190۴، ترجمۀ سیروس مددی، بی‎جا: ارمغان.
    • رسول‎زاده، محمدامین (1377). گزارش‎هایی از انقلاب مشروطیت ایران، ترجمۀ رحیم رئیس‎نیا، تهران: نشر و پژوهش شیرازه.
    • سلیمانوف، مناف (138۶). باکو شهر نفت و موسیقی، ترجمۀ صمد سرداری‎نیا، تبریز: اختر.
    • سویتوخوسکی، تادیوس (1380). آذربایجان و روسیه (190۵-1920): شکل‎گیری هویت ملی در یک جامعه مسلمان، ترجمۀ کاظم فیروزمند، تهران: شادگان.
    • شاکری، خسرو (138۴). پیشینه‎های اقتصادی-اجتماعی جنبش مشروطیت و انکشاف سوسیال دموکراسی، تهران: احتران.
    • فربرن، مایلز (139۴). تاریخ اجتماعی مسائل، راهبردها و روش‎ها، ترجمۀ ابراهیم موسی‎پور بشلی، محمد ابراهیم باسط، تهران: سمت.
    • کامبخش، عبدالصمد (بی‎تا). شمه‎ای درباره تاریخ جنبش کارگری ایران، بی‎جا: پاوشان نوزایی کبیر.
    • کسروی، احمد (1380)، تاریخ مشروطه ایران، با پیشگفتاری از رحیم رضازاده ملک، تهران: صدای معاصر.
    • محمدقلی‌زاده، حمیده (1379). مونس روزهای زندگی: خاطرات میرزا جلیل محمدقلی‌زاده، ترجمۀ دلبر ابراهیم‎زاده، تهران: پژوهنده.
    • یزدانی، سهراب (1392). اجتماعیون عامیون، تهران: نی.

    مقاله‎ها

    • آقاجری، سیدهاشم؛ احمدی، مهدی و رحمانیان، داریوش (1۴02). زندگی روزانه کارگران مهاجر ایرانی در جنوب قفقاز؛ مطالعه موردی: وضعیت مسکن (از 12۶۶ تا 1332ق/ 18۵0 تا 191۴م)، تحقیقات تاریخ اجتماع. 13 (2)، 23-۴ doi:

    Doi: 10.30465/shc.2023.45191.2463

    • پورت، اندرو. آی. (1397). تاریخ از پائین، تاریخ زندگی روزمره و تاریخ خُرد، ترجمه سیده فاطمه یاحسینی، تاریخ شفاهی. ۴ (2)، ۴0-۵8.
    • ترمیناسیان، آناهید. (1371). انقلاب 190۵ در قفقاز، قفقاز در تاریخ معاصر. مترجمین: کاوه بیات، بهنام جعفری، تهران: پروین.
    • حکیمیان، حسن. (137۴). کار مزدی و مهاجرت: کارگران ایرانی در جنوب روسیه (1880-191۴)، ترجمه: افسانه منفرد، تاریخ معاصر ایران (کتاب هفتم)، تهران: موسسه پژوهش و مطالعات فرهنگی.
    • سلماسی‎زاده، محمد؛ شهبازی، مقصود و قلی‎زاده، محرم (1391). وضعیت و عملکرد سیاسی ایرانیان مهاجر در قفقاز در آستانه مشروطیت، تاریخ‎نامه ایران بعد از اسلام. 2 (۴)، ۴8-77.
    • شارپ، جیم (1399). تاریخ از پایین، ترجمه: سهیلا فارسانی ترابی، کارنامه تاریخ. 6 (13)، 1-27.
    • گفتگو با محمد مالجو (139۶-1397). تحلیل طبقاتی یا تقلیل طبقاتی: تحلیل ‎ای. پی. تامپسون از تکوین طبقه کارگر، مردم‌نامه. 7 (۶ و 7)، 7۵-89.

    پایان‎نامه

    • قلی‎اف، الخان (1381). نقش قفقاز در انقلاب مشروطیت ایران، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.

    روزنامه‎ها

    • روزنامه چهره‎نما (1323)، شماره 3، سال دوم، 10 رمضان 1323ق.
    • روزنامه چهره‎نما (1323)، شماره 10، سال دوم، 20 ذی حجه 1323ق.
    • روزنامه حبل‎المتین (1319)، چاپ کلکته، شماره 28، سال هشتم، 2 محرم 1319ق.
    • روزنامه ملانصرالدین (190۶)، شماره 27، ۶ اکتبر 190۶.
    • روزنامه ملانصرالدین (190۶)، شماره 39، 29 دسامبر 190۶م.
    • روزنامه ملانصرالدین (190۶)، شماره 39، 29 دسامبر 190۶م.
    • روزنامه ملانصرالدین (1907)، شماره 33. 20 اوت 1907.

    اسناد

    • سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما)، 3۶0010091، برگ 3.
    • ادارۀ اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه (اِستادوخ)، سال 132۴ق، کارتن 7، پرونده 7؛ سال 1323ق، کارتن 7، پرونده ۴، سند ۵

    ب) منابع روسی

    Books

    • Крузе. Э.Э (1980). Условия труда и быта рабочего класса России в 1900-1914 годах. (Ленинград: Издательство «Наука».
    • Рабочее движение в Баку в ГодЫ первой русской революции (1956). Под редакцией It. И. Валуева и А. Н. Гулиева, Баку.
    • Сталин, И.В. (1946) Сочинения, Том 1, М: ОГИЗ; Государственное издательство политической литературы.

    Articles

    • Белова, Н.К (1956). »Об отходничестве из северо-западного Ирана в конце XIX – начале XX века«, Вопросы истории, № 10, Москва.
    • Беспорядки в Баку http://starosti.ru/archiv/februar1905.html
    • Газета Кавказ (1905). № 6, 8 января 1905 года.
    • Газета Каспий (1906). № 149, 11 июля 1906 г.
    • Гулйев, А. Н. (1954). »Стака Бакйнскйх РаБочйх В Декабре 1904 Года«, Вопросы истории, № 12, (Декабрь 1954).
    • Степанов, Валерий (2020). «Правительственные меры по возрождению бакинских нефтепромыслов в1905-1907гг», Журнал Российская история, сентябрь октябрь, МОСКВА: ГАУГН-ПРЕСС.

    ج) منابع انگلیسی

    Books

    • Suny, R.G. (2019). The Baku Commune, 1917-1918: Class and Nationality in the Russian Revolution. Princeton: Princeton University Press.

     

    Article

    • Swietochowski, Tadeusz(1978). The Himmät Party [Socialism and the National Question in Russian Azerbaijan, 1904-1920]. In: Cahiers du Monde rRusse et Soviétique, vol. 19, n 1-2, Janvier-Juin, 1978.

    د) منابع ترکی

    Books

    • İlkin. A.Q (2006). Bakı və Bakılılar (Üçüncü NəŞri). Bakı: «NURLAR» NəŞriyyat-Poliqrafiya Mərkəzi.
    • Nəvvab, Mir Möhsün (1993). 1905-1906-cı İLLƏRDƏ ERMƏNİ- MÜSƏLMAN DAVASI, Bakı: «Azərbaycan» nəşriyyatı, «Şuşa» şirkəti.
Journal of Iranian Islamic Period History
Volume 16, Issue 43
June 2025
Pages 1-33

Files

History

  • Receive Date: 21 September 2024
  • Revise Date: 08 February 2025
  • Accept Date: 17 February 2025

Share

How to cite

Statistics