The Backgrounds and Conditions of Expansion of Naqshbandiyya Tariqat in Kurdistan of Iran and Iraq

Document Type : Research Paper

Authors

1 Professor University of Tabriz

2 Associate Professor, University of Tabriz

3 Ph.D. Candidate in the History of Iran After Islam, University of Tabriz

Abstract

One of the Sufi Tariqats in Islam is the Naqshbandi Tariqat. Bahauddin Muhammad Naqshband Bukharai is considered the founder of the Naqshbandi Tariqat. The origin of the Naqshbandi Tariqat dates back to Khorasan in the 8th century AH. As this Tariqat spread from Khorasan to Iraq and Azerbaijan, Kurdistan gradually became one of the regions where the Naqshbandi Tariqat propagated and expanded from the 12th century AH. This research investigates the causes and methods behind the expansion of the Naqshbandiyya in Kurdistan. The study adopts a descriptive-analytical approach and seeks to answer the question: What factors contributed to the expansion of the Naqshbandiyya in the Kurdistan regions of Iran and Iraq? The research findings indicate that the proselytizing activities of the Naqshbandi Sheikhs, who maintained peaceful relations with the governments, attracted many people to this Sufi order. The Naqshbandi Sheikhs gained acceptance among the people by earning the support of the rulers of Kurdistan and engaging in religious and charitable activities, such as building mosques, establishing monasteries, and assisting the needy and poor. Over time, Sufi monasteries and gathering centers, in addition to their religious functions, began to play political and economic roles in the society of Kurdistan.

Keywords

Main Subjects

References

  • الف) منابع فارسی

    کتاب‌ها

    • ابریشمی، عبدالله (1385). هویت تاریخی و مشکلات کنونی مردم کرد، تهران: آناو
    • بایزیدی، محمود (1369). آداب و رسوم کُردان، ترجمه عزیز محمدپور داشبندی، به سعی و اهتمام الکساندر ژابا، تهران: میعاد.
    • پارسا، محمد بن محمد (1354). رساله قدسیه، تصحیح ملک محمد اقبال، راولیندی: مرکز تحقیقات ایران و پاکستان.
    • تیمورزاده، تیمور (1380). وحشت در سقز، نگاهی به تحولات کردستان در فاصله جنگ جهانی اول تا اعاده اقتدار دولت مرکزی، به کوشش مهناز محسنی، تهران: پژوهش شیرازه.
    • حسینی نقشبندی، عبدالرحمن (1380). سادات نقشبندی و جنبش‌های ملی کرد در گذر زمان، ترجمه محمد بانه‎ای، ارومیه: مؤسسه انتشاراتی حسینی.
    • جامی، نورالدین عبدالرحمن (1370). نفحات‌الأنس من حضرات‌القدس، تصحیح دکتر محمود عابدی، تهران: اطلاعات.
    • خوانچه سپهرالدین، ابوبکر (1368). زندگی‌نامه عارف ربانی حضرت شیخ یوسف ملقب به شمس‌الدین برهانی، بی‌جا: مرکز نشر فرهنگ و ادبیات کُردی و انتشارات صلاح‌الدین ایوبی.
    • دیوان بیگی، میرزا حسین خان (1382). خاطرات دیوان بیگی (میرزا حسین خان دیوان بیگی) از سال‌های 1275-1317 ق (کردستان و طهران)، به کوشش ایرج افشار و محمد رسول دریاگشت، تهران: اساطیر.
    • دهقانی، رضا (1398). تاریخ مردم ایران در دوره قاجار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
    • روحانی، کمال (1385)، تاریخ جامع تصوف کردستان، پیرانشهر: سامرند.
    • روحانی (شیوا)، بابا مردوخ (1371). تاریخ مشاهیر کُرد، تهران: سروش.
    • شیروانی، زین العابدین (1359). بستان‌السیاحه، تهران: افسر
    • شمس، اسماعیل (1398). خالد نقشبندی، بی‌جا.
    • شمس، اسماعیل (1401). زنجیره یازدهم از وبینار درباره خالد نقشبندی.
    • ضیایی، رئوف (1367)، یادداشت‎‌هایی از کردستان، به کوشش عمر فاروقی، ارومیه: مرکز نشر ادبیات و فرهنگ کُردی.
    • کریمیان سردشتی، نادر (1381). تذکره عرفای کردستان، تهران: نگاه سبز.
    • مردوخ کردستانی، محمد (1379). تاریخ مردوخ، تهران: کارنگ.
    • مک داول، دیوید (1383). تاریخ معاصر کرد، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران: پانیذ.
    • میمنت آبادی، فرهاد (1388)، کردستان و مشروطه، سنندج: پرتو بیان.
    • واعظ کاشانی، مولانا فخرالدین علی بن حسین (1340). رشحات عین‌الحیات، با مقدمه و حواشی و تعلیقات دکتر علی‌اصغر معینیان، تهران: بنیاد.
    • وان برویین سن، مارتین (1378). جامعه‎شناسی مردم کُرد (آقا، شیخ و دولت)، ترجمه ابراهیم یونسی، تهران: پانیذ.
    • یاسمی، رشید (1366). کُرد و پیوستگی نژادی و تاریخی او، تهران: امیرکبیر.

    مقالات

    • اژه‎ای، تقی و صائب، غلامعباس (1398). تحلیل نقش آراء و آثار خواجه محمد پارسا در طریقت نقشبندیه، پژوه‌های ادب عرفانی، 13(3)، 65-90.
    • الهیاری، فریدون؛ نورائی، مرتضی و رسولی، علی (1388). طریقت و تجارت؛ کارکردهای تجاری نقشبندیه در دوره تیموری، تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهراء(س)، 19(4)، 1-40.
    • برومند اعلم، عباس و حسن خانی، عباس (1394). تأثیر آموزه‌های تصوّف بر مقتل‌نگاری واعظ کاشفی در روضةالشّهدا. تاریخ‌نامه ایران بعد از اسلام، 6 (10)، 1-32.
    • پرنیانی، میلاد؛ دین‌پرست، ولی و صدری، منیژه (1398). نقش علمای نقشبندیه در امور اجتماعی قرن نهم با تأکید بر مشی دنیاگرایی در عین دنیاگریزی، تاریخ، 14(54)، 18-1.
    • پورمحمدی املشی، نصرالله و جوانمردی، علیه (1394). نقش و جایگاه مشایخ طریقت در تحولات تاریخ معاصر کردستان. پژوهش‌نامه تاریخ اجتماعی و اقتصادی، 4 (2)، 11-28.
    • پورمحمدی املشی، نصرالله و جوانمردی، علیه (1396). نقش شیوخ اورامان در تحولات سیاسی تاریخ معاصر، با تکیه بر جنگ جهانی اول. پژوهش‌نامه تاریخ‌های محلی ایران، 5 (2)، 81-96.
    • حاجیان‌پور، حمید و پیروزان، هادی (1395). طریقت ذهبیه در عصر صفوی. تاریخ‌نامه ایران بعد از اسلام، 7(13)، 50-25.
    • حضرتی، حسن (1375). نقش سیاسی اجتماعی نقشبندیان در قرن نهم هجری در ماوراءالنهر. کیهان اندیشه، (67)، 145-158.
    • زارعی مهرورز، عباس (1394). بررسی تاثیرات سیاسی اجتماعی طریقت‌های کردستان در آغاز سده بیستم، تحقیقات تاریخ اجتماعی، 5 (9)، 65-82.
    • شکاری نیری، جواد (1385). حرفۀ نقشبندی، فرقۀ نقشبندی، نقشبندان عارف، عارفان نقشبند، کتاب ماه هنر، (93)، 46-40.
    • عظیمی، کیومرث؛ چلونگر، محمدعلی و منتظرالقائم، اصغر (1393). طریقت‌های صوفیه؛ عامل همگرایی کردها به تشیع در کردستان از سال 907 تا 1400 قمری، پژوهش‌های تاریخی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، 6 (4)، 42-17.
    • قدیمی قیداری، عباس و رضا عبداللهی (1398). نقش روسیه در شکست جنبش شیخ عبیدالله شمزینی. جستارهای تاریخی، 10(2)، 239-263.  Doi:10.30465/hcs.2019.5373
    • قدیمی قیداری، عباس و عبداللهی، رضا (1399). نقش عوامل داخلی در ناکامی جنبش شیخ عبیدالله شمزینی. تاریخ اسلام، 10 (37)، 65-84.

      Doi: 10.29252/isihistory.1.37.65

     

    • کاظمی بیکی، محمدعلی؛ معصومی، محسن؛ آرامجو، علی و ساپاربیکونا، سیزدیکاوا ژبیک (1398). شیوخ نقشبندی و سیاست در دوره تیموری (با تأکید بر عملکرد سیاسی عبیدالله احرار)، پژوهش‌نامه تاریخ تمدن اسلامی، 52(1)، 155-127.
    • لعل شاطری، مصطفی (1393). جایگاه موسیقی نزد اقطاب نقشبندیه (مطالعۀ موردی عبدالرحمان جامی)، تاریخ تمدن اسلامی، 47 (1)، 95-123.
    • نادری رمضان‌آباد، امین؛ بحرانی‎پور، علی؛ خسروبیگی، هوشنگ و قیم، بهادر (1399). ساختار فرهنگی، هنری و اقتصادی خانقاه‎ها در فرایند رشد مریدان صوفیه ایلخانان ایران، هنر اسلامی، 16 (37)، 335-317.

    ب) منابع عربی

    • ابن عابدین (1301). سل الحسام الهدی لنصره مولانا خالد النقشبندی، دمشق: بی‌نا.
    • الموصلی، منذر (1995). عرب و اکراد، دمشق: طبع فی دارالعلم.
    • الخانی خالدی نقشبندی، عبدالحمید بن محمد (1996). الکواکب الدریه علی الحدائق الوردیه فی اجلاء السادات النقشبندیه، تصحیح محمد الخالد الخرسه، دمشق: دارالفکر.
    • صلاح الهاشمی، فرید (2008). الطریقه النقشبندیه بین ماضیها و حاضرها، اسطنبول: دارالعبر للطابعه و النشر.
    • فصیح الحیدری، ابراهیم (2023). مختصر کتاب المجد التالد فی مناقب الشیخ خالد.
    • نوری طوباش، عثمان (2017). السلسله الذهبیه الطریقه النقشبندیه، اسطنبول: دارالأرقم.
    • المدرس، الشیخ عبدالکریم (1389). تذکار الرجال مشایخ هورامان النقشبندیون و بعض من ابرز مریدهم و منسوبهم، بغداد: دارالفکر.
    • المدرس، الشیخ عبدالکریم (1369). علماءنا فی خدمه العلم و‌الدین، بغداد: دارالحریه للطابعه.
    • الغزی، نجم‌الدین (1949)، الکوکب السائره باعیان المئه العاشره، حققه و ضبط نصبه جبرائیل سلیمان جبور، لبنان: مطبعه المرسلین.

    ج) منابع کُردی

    • بورکه‎یی، که مال و فه‎تحی، عه‎لی (1378). کورد و کوردستان، هه‎ولیر: مناره
    • حه‎کیم، هه‎لکه‎وت (2023). مه‎ولانا خالید سه‎رهیلدانی ریباز و ریکخه‎ر، انتشارات پیره‎میرد
    • جه لیل، جاسم جه‎لیل (1987). راپه‎رینی کورده‎کان سالی 1880، به غدا: الزیان
    • روسته‎م، ایوب (2004). هه‎ورامان، به رگی یه کم، سلیمانى: دیلان.
    • ره ئوف قه زاز، ئازاد (1988). شیخی گه یلانی، به غدا: چاپخانه حوادث.
    • لازاریف، سیرجی نیکولیفیتش و دیگران (1387). میژووی کوردستان، هه‎ولیر: روژهه‎لات.
    • موفتی، شیخ موحسن (2001). گه وهه‎ری حه قیقه ت، هه ولیر: زانکوی صلاح‌الدین.
    • موده‎رس، عبدولکه‎ریم (1389). بنه ماله‌ی زانیاران، سنه: کانی
    • نه‎جاتی، عه‎بدوللا (2004). شیخ عه بدوللای نه‎هری له به لگه نامه کانی فره نسییدا (1992-1879)، سلیمانی: مه کته بی‌بییر و هوشیاری (ی. ن.ک)
    • هه ورامانی، محه ممد ئه مین (1384). میژووی هورامان، تهران: بلخ.
    • ییلاف، عبدولرحمان (2001). شیخ عبدولقادر گیلانی ژیان و به رهه م، هه ولیر: موکریانی.
Journal of Iranian Islamic Period History
Volume 15, Issue 39
July 2024
Pages 131-154

Files

History

  • Receive Date: 01 March 2023
  • Revise Date: 21 April 2023
  • Accept Date: 15 May 2023

Share

How to cite

Statistics