A Comparative Study of Yazd Jame Mosque and Tabriz Mozaffariyeh Mosque (Kabud Mosque) to Identify the Distinctions and Commonalities in Timurid and Turkmen Architecture

Document Type : Research Paper

Authors

1 Assistant Professor, University of Bonab, Iran

2 Professor of Tabriz Islamic Art University , Iran

Abstract

Despite the construction of Jameh Mosque in Yazd during various historical periods, many scholars consider it as one of the renowned works from the Timurid era. Concurrent with the Timurid era, the Qara-Qoyunlu Turkmen ruled in the west and central Iran, and the Mozaffariyeh Mosque in Tabriz became the most significant work from this period. There are few sources highlighting the distinctive aspects of Turkmen and Timurid architecture, with many categorizing Turkmen architecture as a subset of Timurid architecture. The objective of this comparative study is to analyze and compare the Mozaffariyeh Mosque in Tabriz and the Jameh Mosque in Yazd to identify the differences and commonalities in Timurid and Turkmen architecture. This research is theoretical, relying on historical writings, travelogues, and relevant articles for historical descriptions and analysis. Architectural analysis draws on related articles and field studies of the two mosques. The research results indicate structural and dome plan similarities between the Mozaffariyeh Mosque and the Jameh Mosque in Yazd. However, the hierarchy of entrance-shabestan-domed in the Mozaffariyeh Mosque is unique compared to other Timurid structures. Mozaffariyeh Mosque's decoration predominantly features mosaic tilework and a combination of glazed tiles with Islamic geometric patterns set against a lapis lazuli and brick background, showcasing the pinnacle of Turkmen art in architecture compared to the Timurid era. In contrast, Jameh Mosque in Yazd, with less extensive mosaic tiles and more geometric designs, prioritizes mosaic tilework in linear patterns and geometric designs with a dominant turquoise- beige color in its dome.

Keywords

Main Subjects

References

  • کتاب‌ها

    • اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (۱۳۶۲). مطلع‌الشمس، تهران: پیشگام.
    • افشار، ایرج (۱۳۵۴). یادگارهای یزد، تهران: انجمن آثار ملی.
    • اوکین، برنارد (۱۳۸۶). معماری تیموری در خراسان، ترجمه علی آخشینی، خراسان: مرکز پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
    • بلر، شیلا و بلوم، جاناتان (1381). هنر و معماری اسلامی 2، ترجمه یعقوب آژند، تهران: سمت.
    • پوپ، آرتور آبراهام (۱۳۸۵). معماری ایران، ترجمه غلامحسین صدری افشار، تهران: اختران.
    • پوپ، آرتور آبراهام و آکرمن، فیلیس (۱۳۸۲). سیری در هنر ایران از دوران پیش از تاریخ تا عصر حاضر، ترجمه جمعی از مترجمان زیر نظر سیروس پرهام، تهران: علمی و فرهنگی.
    • پیرنیا، محمد‌کریم و معماریان، غلامحسین (۱۳۹۳). سبک‌شناسی معماری ایران، تهران: غلامحسین معماریان.
    • تاورنیه، ژان باتیست (۱۳۳۶). سفرنامه تاورنیه، ترجمه ابوتراب نوری، تجدید و تصحیح حمید شیرانی، تهران: کتابخانه سنائی.
    • ترابی طباطبایی، سید جمال ( ۱۳۷۹). مسجد کبود فیروزه اسلام، تبریز: مهد آزادی.
    • جعفربن محمدبن حسن (۱۳۸۹). تاریخ یزد، ترجمه ایرج افشار، تهران: علمی و فرهنگی.
    • خادم‌زاده، محمدحسین (۱۳۸۷). معماری دوره آل‌مظفر (ایلخانی و تیموری)، تهران: هم پا: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد.
    • خواندمیر، غیاث‌الدین ( 1333 ش). حبیب‌السیر، تهران: خیام.
    • دولتشاه‌ سمرقندی‌ (1382). کتاب‌ تذکره‌الشعراء، تهران: اساطیر.
    • دیلافوا، ژن (1376). سفرنامه خاطرات کاوش‌های باستان‌شناسی شوش، ترجمه علی‌محمد فره‌وشی. تهران: مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
    • ذکاء، یحیی (۱۳۶۸). شهرهای ایران، تالیف محمد یوسف کیانی، تهران: چاپخانه فرهنگ و ارشاد اسلامی با همکاری انتشارات دانشگاهی.
    • سلطان‌زاده، حسین (1367). تبریز خشتی استوار در معماری ایران، تهران: انتشارات دفتر پژوهش‌های فرهنگی.
    • شاردن، ژان (۱۳۷۴). سفرنامه شاردن، ترجمه اقبال یغمائی. تهران: توس.
    • شراتو، امبرتو و گروبه، ارنست (۱۳۷۶). تاریخ هنر ایران (۹)، هنر ایلخانی و تیموری، ترجمه یعقوب آژند، تهران: مولی.
    • طهرانی، ابوبکر (۱۳۵۶). دیار بکریه، تحقیق فاروق سومر و نجاتی لوغال، تهران: طهوری.
    • فخاری تهرانی، فرهاد. پارسی، فرامرز و بانی مسعود، امیر (۱۳۸۴). بازخوانی نقشه‌های تاریخی شهر تبریز، تهران: شرکت عمران و بهسازی شهری ایران.
    • فریه، ر. دیلبو (۱۳۸۴). هنرهای ایران، ترجمه پرویز مرزبان، تهران: فروزان.
    • کاتب چلبی: مصطفی بن عبدالله، بی‌تا (۱۲۱۴). جهان‌نمای کاتب چلبی، نسخه خطی با شماره ۲۷۰۹ در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران.
    • کاتب یزدی و احمد بن حسین. (۱۳۴۵). تاریخ جدید یزد، تهران: امیرکبیر.
    • کارنگ، عبدالعلی (۱۳۵۱). آثار باستانی آذربایجان، تهران: انجمن آثار ملی.
    • گلمبک، لیزا و ویلبر، دونالد. (۱۳۷۴). معماری تیموری در ایران و توران، ترجمه کرامت الله افسر و محمدیوسف کیانی، تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
    • ماکسیم سیرو (۱۹۳۶). رساله تحقیقی مسجد جمعه یزد.
    • مسرت، حسین (۱۳۹۱). مسجد جامع کبیر یزد، یزد: اندیشمندان.
    • مشکور، محمدجواد (۱۳۵۲). تاریخ تبریز تا پایان قرن نهم هجری، تهران: انجمن آثار ملی.
    • مشگوتی، نصرت‌الله (۱۳۴۳). از سلاجقه تا صفویه، تهران: ابن سینا.
    • مطمئن، نوا (۱۳۸۹). بررسی ویژگی‌های طرح، نقش و رنگ در کاشی‌های ترکمانان قراقویونلو در ایران، دانشگاه هنر اصفهان، دانشگاه هنر ادیان و تمدنها.
    • میرجعفری، حسین (۱۳۸۷). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دورۀ تیموریان و ترکمانان، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
    • نجیب‌اوغلو، گل‌رو (۱۳۷۹). هندسه و تزئین در معماری اسلامی طومار توپقاپی، ترجمه مهرداد قیومی بید هندی، تهران: روزنه.
    • نخجوانی، حسین (۱۳۳۸). سیاحتنامه اولیا چلبی، تبریز: شفق.
    • هیلن براند، رابرت (۱۳۹۱). معماری اسلامی شکل کارکرد و معنی، ترجمه باقر آیت‌الله‌زاده شیرازی، تهران: روزنه.
    • ویلسون، پیندر (۱۳۷۹). پژوهش دانشگاه کمبریج، تاریخ ایران، دورۀ تیموریان، ویرایش پیتر جکسن و لارنس لاکهارت. ترجمه یعقوب آژند، تهران: نشرجامی.
    • یزدی، شرف‌الدین علی (۱۳۳۶). ظفرنامه، به کوشش محمد عباسی، تهران: امیرکبیر.

    مقاله‌ها

    • اُب، ساندرا (1393). درخشش و ابداعات کاشی‌کاری در پایتخت قراقویونلوها و آق قویونلوها، ترجمه غزاله اسمعیل پور قوچانی، پژوهش هنر، 2 (7)، 133-140.
    • انصاری، مجتبی و نژادابراهیمی، احد (۱۳۸۹). هندسه و تناسبات در معماری دورۀ ترکمانان قویونلو-مسجد کبود (فیروزه جهان اسلام)، کتاب ماه علوم و فنون، 2 (129)، ۳۵-۴۵.
    • جندقی یزدی، علی (1327). جامع یزد، نشریه یغما، شماره 2(2)، 78-83.
    • حسینی، سید هاشم و فراشی ابرقویی، حسین (۱۳۹۳). تحلیل جنبه‌های نمادین شیعی در تزئینات مسجد جامع یزد، فصلنامه علمی و پژوهشی نگره، ۴ (۲۹)، ۳۳-۴۳.
    • دهقانی تفتی، محسن، مدرس‌زاده، زهراسادات و معماریان، غلامحسین (۱۴۰۰). ریشه‌یابی الگوی معماری مسجد کبود تبریز، مطالعات معماری ایران دوفصلنامه معماری ایرانی، 10 (19)، ۵-۲۳.                     DOI: 22052/JIAS.2022.111862
    • رضالو، رضا، آیرملو، یحیی و میرزا آقاجانی، اسدالله (1392). مطالعه سیر تحول نقوش چلیپایی در تزئینات معماری دوره اسلامی ایران و زیبایی‌شناسی و نماد‌شناسی آن، هنرهای زیبا-هنرهای تجسمی، 18 (1)، 1-۱۴.

      DOI: 10.22059/JFAVA.2013.36267

    • سامانیان، ساسان، فیزابی، بهمن و مظاهری راینی، حدیث (۱۴۰۰). مطالعه تطبیقی تزئینات مسجد جامع کرمان و مسجد جامع یزد با تأکید بر ایوان‌ها و ورودی‌ها، علمی نگره، ۱۶ (۵۹)، ۱۴۵-۱۶۱.           DOI:22070/NEGAREH.2020.5092.2383
    • شایسته‌فر، مهناز و خمسه، فرزانه (1392). فیروزه، نگین مساجد (با نگاهی به مسجدهای گوهرشاد مشهد و کبود تبریز در سده نهم هجری قمری/ پانزدهم میلادی)، جلوه هنر، 2 (10)، 20-32.
    • شهبازی شیران، حبیب (۱۳۸۶). طرح تحقیقاتی آثار مهمّ و برجستۀ ساختمانی و ویژگی‌ها و دستاوردهای معماری و تزیینی تمدّن اسلامی ایران در دورۀ تیموریان، دانشگاه محقق اردبیل.
    • شیرازی، علی اصغر (۱۳۸۲). شکوه معماری در آثار کمال‌الدین بهزاد، هنرنامه، ۴ (۱۸).
    • عزیزپورشوبی، عارف و نژادابراهیمی، احد (۱۴۰۲). مطالعه تطبیقی برای شناخت معماری تیموری و ترکمانی بر اساس مؤلفه‌های کالبدی، جستارهای تاریخی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ۱۴ (۱)، ۱۶۱-۱۸۷.

     DOI: 10.30465/HCS.2023.44006.2739

    • کبیر صابر، محمد باقر، مظاهریان، حامد و پیروی، مهناز (۱۳۹۳). ریخت‌شناسی معماری مسجد کبود، مطالعات معماری ایران، ۳ (۶)، ۵-23.
    • گلشن، صدیقه (۱۳۷۸). بررسی تاریخی مسجد جامع یزد، مجموعه مقالات همایش معماری مسجد، گذشته، حال، آینده، تهران: انتشارات دانشگاه هنر تهران.
    • میراسمی، کامبیز، فیاض انوش، ابوالحسن و اله‌یاری، فریدون (1398). بررسی تاریخی زمینه‌های آبادانی شهر یزد در دورۀ تیموری، تاریخ‌نامه ایران بعد از اسلام، 10 (18)، ۱۲۷-۱۵۳. DOI: 22034/JIIPH.2019.8902
    • نژادابراهیمی احد و حق‌پرست، فرزین (1393). بازسازی تصوری مجموعه عمارت مظفریه تبریز (مسجد کبود) براساس اسناد و متون تاریخ،پژوهش هنر، (7).
    • نعمتی بابای‌لو، علی (1399). گونه‌شناسی کاشی‌های ربع‌رشیدی- گزارش کاوشهای فصول 1397 و 1398، مقالات برگزیده اولین همایش بین‌المللی بزرگداشت خواجه رشیدالدین فضلالله همدانی با محوریت وقف و علم‌الادیان، 272-289.
    • هیلن براند، رابرت (1378). جنبه‌های معماری تیموری در آسیای میانه، ترجمه داود طبایی، گلستان هنر، 4 (14) 65-82.
Journal of Iranian Islamic Period History
Volume 15, Issue 38
March 2024
Pages 139-172

Files

History

  • Receive Date: 06 March 2023
  • Revise Date: 27 September 2023
  • Accept Date: 16 October 2023

Share

How to cite

Statistics