The Affected Factors in location of Active Cities of the Iranian Southern Coasts in the Early Islamic Centuries

Document Type : Research Paper

Authors

1 Ph.D Candidate in History, Tarbiat Modares University, Tehran

2 Associate Professor, Tarbiat Modares University, Tehran

3 Associate Professor, Tarbiat Modares University

Abstract

The Iranian southern coasts have a long history of city life and urbanization, many of which date back to pre-Islamic periods. Battles during the early Islamic period affected these cities’ activities. It caused several of Iran’s southern seaports to become obsolete, but many of them revived their activities once the events triggered by the rise of Islam reflowed, and some of them continue their social function even today. This study addresses seaports active between the early Islamic period and the Mongol invasion and had direct access to the sea without the need for passageways such as caravan routes or rivers. 22 cities with such features were identified. While these cities were close to the sea, their location differed in various aspects. This study aims to address the following question: which factors affected the location of operational seaports from the birth of Islam until the end of the Abbasid Caliphate? The analysis, which was based on library resources and historical evidence as well as graphs, maps, and statistics, revealed that the aforementioned cities’ activities were affected by geopolitical, climatic, strategic, economic, and political factors.

Keywords

Main Subjects


  • کتابها

    • ابن‌بلخی (1385)، فارس‌نامه، تصحیح و تحشیه گای لسترنج و رینولد آلن نیکلسون، تهران: اساطیر.
    • ابن‌حوقل (1366)، سفرنامه ابن‌حوقل ایران در صورةالارض، ترجمه و تصحیح جعفر شعار، تهران: انتشارات امیرکبیر.
    • ابن فقیه همدانی، ابوبکر احمد بن محمد بن اسحاق (بی‎تا)، ترجمه مختصرالبلدان بخش مربوط به ایران، ترجمه ح. مسعود، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
    • استیف،‎ای. دبلیو (1399)، متمم رهنامه کشتیرانی خلیجفارس (از کراچی تا رأسالکوه یا ساحل مکران)، ترجمه حبیب احمدی، تهران: زرنوشت.
    • اقتداری، احمد (1346)، آثار شهرهای باستانی سواحل و جزایر خلیج‌فارس، تهران: انجمن آثار ملی.
    • اصطخری، ابواسحق ابراهیم (1373)، ممالک و مسالک، ترجمه محمد بن اسعد بن عبدالله تستری، به کوشش ایرج افشار، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
    • بلاذری، احمد بن یحیی (1364)، فتوح‌البلدان (بخش مربوط به ایران)، ترجمه آذرتاش آذرنوش، تهران: سروش.
    • باستانی‎راد، حسن (1393)، شهر در ایرانزمین، تهران: نشر علم.
    • پورکاظمی، حاج کاظم (1375)، جغرافیای تاریخی خوزستان، اهواز: مؤسسه فرهنگی انتشارات آیات.
    • پیگولوسکایا، ن (1387)، شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، ترجمه عنایت‎الله رضا، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    • جعفری، سیدمحی‎الدین (1394)، سیراف دانش مهندسی سازههای آبی، تهران: انتشارات پیام.
    • جیهانی، ابوالقاسم بن احمد (1368)، اشکال‌العالم، ترجمه علی بن عبدالسلام کاتب، با مقدمه و تعلیقات فیروز منصوری، بی‎جا: شرکت به‎نشر.
    • حبیبی، سیدمحسن (1395)، از شار تا شهر (تحلیلی تاریخی از مفهوم شهر و سیمای کالبدی آن، تفکر و تأثر)، تهران: دانشگاه تهران.
    • حدودالعالم من المشرق الی المغرب (1381)، ترجمه میرحسین شاه، تصحیح و تعلیقات مریم میراحمدی و غلامرضا ورهرام، تهران: دانشگاه الزهرا.
    • حموی، شهاب الدین ابوعبدالله یاقوت بن عبدالله (1977)، معجم‌البلدان، بیروت: دار صادر.
    • خسروزاده، علیرضا (1396)، باستانشناسی خلیج‌فارس در دوره اشکانی و ساسانی، تهران: سمت.
    • دهخدا، علی‎اکبر (1377)، لغتنامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
    • سیرافی، سلیمان تاجر (1381)، سلسلةالتواریخ یا اخبار الصین و الهند، گردآوری ابوزید سیرافی، ترجمه حسین قره‎چانلو، تهران: اساطیر.
    • سهراب (1376)، عجایب‌الاقالیم السبعه الی نهایةالعماره، ترجمه حسین قره‎چانلو، تهران: حوزه هنری.
    • رامهرمزی، ناخدا بزرگ شهریار (1348)، عجایب هند، ترجمه محمد ملک‎زاده، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
    • زرکوب شیرازی، معین‎الدین (1350)، شیرازنامه، به کوشش اسمعیل واعظ‎جوادی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
    • فلور، ویلم (1398)، بوشهر شهر، جامعه و تجارت: 1947-1797، ترجمه اسماعیل نبی‎پور، بوشهر: انتشارات دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی بوشهر.
    • قبادیانی، ناصرخسرو (1393)، سفرنامه ناصرخسرو، به اهتمام محسن خادم، تهران: ققنوس.
    • لسترنج، گای (1347)، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
    • مستوفی قزوینی، حمدالله (1389)، نزههالقلوب مقاله الثالثه در وصف بلدان و ولایات و بقاع، تصحیح و تحشیه گای لسترنج، تهران: اساطیر.
    • مقدسی، ابوعبدالله محمد بن احمد (1385)، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ترجمه علینقی منزوی، تهران: کومش.
    • نطنزی، معین‎الدین (بی‎تا)، منتخب التواریخ، تصحیح ژان اوبن، تهران: خیام.
    • یوسفی‎فر، شهرام (1390)، جستارهایی در مناسبات شهر و شهرنشینی در دوره سلجوقیان، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطاعات فرهنگی.

     

     

    مقالات

    • آصفی، حمدالله (1368)، نگرشی بر شهر و شهرنشینی، علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه شیراز، 5، (1)، 63- 78.
    • اسمعیلی جلودار، محمداسماعیل و مرتضایی، محمد (1391)، بازشناسی جایگاه بندر باستانی مهروبان در خلیج‎فارس و گاهنگاری اولیه آن بر پایه کاوش باستان‎شناختی و مطالعات متون نوشتاری، مطالعات باستانشناسی، 2 (1)، 13- 31.

    Doi: 10.22059/jarcs.2013.32117

    • بحرانی پور، علی (1396). مطالعه دامنه زمانی و م کانی تجارت چینی‎آلات و در بندر مهروبان، تاریخ ایران، 5 (1)، 1-22.
    • حبیبی، سیدمحسن (1369)، نگاهی به مفهوم شهر در ایران، معماری و شهرسازی، 21- 44.

     Doi: 20.1001.1.1683870.1369.1.2.6.2

    • خیراندیش، عبدالرسول و سینا میرشاهی (1399)، تأثیر فتح سند بر سودآوری ایالت مکران در عصر عباسی، تاریخ اجتماعی و اقتصادی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 2، 29-48.           Doi:10.30465/sehs.2021.32520.1621
    • دلیری، شهرزاد (1396)، فعالیت‎های تجاری مکران در امتداد جاده ادویه، مطالعات خلیج‌فارس، 1 (9)، 27-37.
    • صداقتی، محمد (1391). تعیین موقعیت مغستان خاستگاه ملوک هرمز، پژوهشهای تاریخی، دانشگاه اصفهان، 3 (15)، 87-96.
    • صفرزائی، عبدالله (1399)، نقش مکران بر مناسبات ایران و هند، مطالعات شبه قاره دانشگاه سیستان و بلوچستان، 29، 133-151.  Doi /10.22111/jsr.2020.5560
    • غفرانی، علی و راضیه شجاع‎قلعه دختر (1392)، جغرافیای تاریخی سرزمین مکران، مطالعات اسلامی: تاریخ و فرهنگ، 45 (91)، 133- 151.

    Doi:10.22067/history.v45i8.162

    • قدیمی قیداری، عباس، محمدی، رضا (1399). اندیشه و سیاست شهرسازی دوره رضاشاه و تأثیر آن بر تحولات کالبدی تبریز، تاریخ نامه ایران بعد از اسلام، 25، 89- 121.

    ..Doi: 10.22034/jiiph.2020.12605

    • کاویانی‎پویا، حمید (1396). بررسی عوامل تاریخی بنیاد شهرها با رویکرد به شهرهای ایران و میانرودان، پژوهشهای تاریخی، 4 (36)، 73-90.

    .Doi:10.22108/jhr.2017.22087.

    • یوسفی‎فر، شهرام (1389)، الگوهای پیدایش شهر و شهرنشینی، تاریخ ایران، 5 (64)، 145-169.  Doi:.net/dor/20.1001.1.20087357.1389.3.1.7.2

    مقالات همایشی

    • اسدپور، حمید (1384)، جایگاه و اهمیت سیراف در درک گفتمان امت اسلامی و دیاسپورای ایرانی، به اهتمام عبدالکریم مشایخی، مجموعه مقالات کنگره بینالمللی سیراف، بوشهر: انتشارات بوشهر، 223- 239.
    • دهقان نیری، لقمان و رضا دهقانی (1384)، افول سیراف، علل و نتایج، به اهتمام عبدالکریم مشایخی، مجموعه مقالات کنگره بینالمللی سیراف، بوشهر: انتشارات بوشهر، 434-462.
    • سایبانی، احمد (1394)، دانشنامه خلیج‌فارس ذیل مدخل سورو، زیر نظر شورای علمی دانشنامه خلیج‌فارس، تهران، بنیاد دانشنامه‎نگاری ایران، 720-721.
    • سلطانی بهبهانی، سلطانعلی (1369)، بنادر ایران در خلیج‌فارس، مرکز مطالعات خلیج‎فارس، مجموعه مقالات خلیجفارس، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‎المللی (وابسته به وزارت امور خارجه، 224- 237.
    • صالح‎آبادی، ریحانه (1395) سواحل جنوبی ایران: توسعه و فرهنگ تمدن دریایی، به کوشش محمدرضا حافظ‎نیا، همایش فرآوری پتانسیلهای ژئوپولیتیکی توسعه در کرانههای اقیانوسی جنوب شرق کشور، زاهدان، دانشگاه سیستان و بلوچستان، 127- 161.
    • غفرانی، علی و راضیه شجاع‎قلعه دختر (1391)، مروری بر تاریخ سواحل مکران با تکیه بر اهمیت راه‎های ارتباطی، اولین همایش ملی توسعه سواحل مکران و اقتداردریایی جمهوری اسلامی ایران، 127-132.
    • میرجعفری، حسین (1384)، رکود سیراف و رونق هرموز، به اهتمام عبدالکریم مشایخی، مجموعه مقالات کنگره بینالمللی سیراف، بوشهر: انتشارات بوشهر، 371- 385.