فضل الله روزبهان خنجی و مؤلفه‌های مشروعیت‌‌ساز در حکومت آق‌قویونلوها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

هیئت علمی/ دانشگاه سید جمال الدین اسدآبادی

چکیده

نابسامانی‌های بوجود آمده در جامعه ایرانی، در بازه زمانی دو‌سه قرن پس از برافتادن خلافت عباسی، چنان گسترده شده بود که، این جامعه را، به نهایت انحطاط خود رسانید، از این روی، برخی از اندیشمندان و نخبگان ایرانی از همان ابتدا، درصدد رفع و دفع این ناهنجاری‌ها برآمده و به روش‌های مختلف، در این زمینه تلاشهایی را، انجام دادند، در این میان، فضل‌الله روزبهان خنجی، ازجمله اندیشمندانی است که در دوره حکومت سلطان یعقوب آق‌قویونلو، با آگاهی از این اوضاع و با هدف تلقین حکومتی تشریعی، تلاش‌های بی‌شائبه‌ای را انجام داده و با بهره‌گیری از ترفندهای مختلف، ظهور حکومت آق‌قویونلو را، برپایه انگاره موعود محورِ مجددمائه، تبیین نموده است، درواقع، خنجی در راستای این هدف، و با استفاده از مؤلفه‌هایی دیگر، نظیر مشیت‌گرایی، تأویل‌گرایی و نمادهایی از اندیشه ایرانشهری مانند، فرهمندی، عدالت‌محوری و خردمندی، درصدد برآمده است تا، حکومت آق‌قویونلو را، حکومتی مشروع معرفی نماید، از این روی، در موارد متعدد، این مؤلفه‌ها را، در عالم‌آرای امینی، به کار گرفته است، البته این رویکرد خنجی، در دیگر آثار وی، نظیر سلوک‌الملوک و مهمان‌نامه بخارا، که به هنگام حضور وی در دربار خوانین ازبک، تألیف شده است نیز، خودنمایی می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Fazlullah Roozbahan Khonji and components of legitimacy maker in the Aq Qoyunlu's government

نویسنده [English]

  • mahdi feizisakha
Assistant Professor
چکیده [English]

Disruptions of Iranian Society ,So widespread, after the fallen of the Abbasid caliphat, and This society was finally degenerate, Hence, from the begnning some Iranian intellectuals and elites, sought to eliminate these abnormalities and attempted to do in various ways, In the meantime, Fazlullah Roozbahan Khonji, that One of the thinkers in Aq Qoyunlu periode, that Knowing this Situation, and using various tricks for inculcating a Shariah government, has explained, Established Aq Qoyunlu, based on the notion Mojadade Maae, In fact, Khonji, in pursuit of this goal, and by using other elements, such as persuasiveness, interpretation, and symbols of Iranshahrit,s thought, such as Divine wrongs, justice, and wisdom, introduce the legitimacy of the Aq Qoyunlu, Hence, these elements have been used in the Alam Araye Amini. Of course, this approach, of Khonji, during his visit to the Uzbek court, as the theorist of the advocate of this government, was reflect in the works, as Solouk Al molouk and Mehman Nameye Bukhara.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Aq Qoyunlu Legitimacy
  • MojadadeMaae
  • Providence
  • orientation
  • Oriented interpretation
  • Iranian thoughts
-   قرآن کریم
-   آرام، محمدباقر (1385)، اندیشه تاریخ‏نگاری عصر صفوی، تهران: چاپ سپهر.
-   آموزگار، ژاله (1395)، تاریخ اساطیر ایران، تهران: انتشارات سمت.
-   ابن کثیر (بی‌تا)، معجزات النبی، المکتبه التوفیقیه، بی‌جا.
-   احتشام، مرتضی (2535)، ایران در زمان هخامنشیان، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، چاپ اول.
-   احمد بن حسین بن علی (1357)، تاریخ جدید یزد، به کوشش ایرج افشار، تهران: امیرکبیر، چاپ دوم.
-   بدلیسی، ادریس بن حسام‌الدین (1387)، قانون شاهنشاهی، به تصحیح عبدالله مسعودی آرانی، تهران: میراث مکتوب.
-   برلین، ایزایا (1380)، چهارمقاله درباره آزادی، ترجمه محمدعلی موحد، تهران: خوارزمی.
-   بندیکس، راینهارد (1382)، سیمای فکری ماکس وبر، ترجمه محمود رامبد، تهران: هرمس.
-   بویس، مری (1395)، زرتشتیان: باورها و آداب، ترجمه عسگر بهرامی، تهران: انتشارات ققنوس.
-   پطروشفسکی، ایلیاپاولویچ (1357)، کشاورزی و مناسبات ارضی در ایران عهد مغول، ترجمه کریم کشاورز، تهران: نشر نیل.
-   پوردادو، ابراهیم (1378)، یشتها، ج2، تهران: انتشارات اساطیر.
-   تیسن، هنری (1356)، الهیات مسیحی، ترجمه ط . میکائیلیان، تهران: انتشارات حیات ابدی.
-   حاکم نیشابوری، محمدبن عبدالله (1411)، المستدرک علی الصحیحین، ج4، دارالکتب العلمیه، بیروت.
-   حلبی، علی‌اصغر (1385)، تاریخ اندیشه‌های سیاسی در ایران و اسلام، تهران: انتشارات دانشگاه پیام نور.
-   خنجی اصفهانی، فضل‌الله روزبهان (1362)، سلوک‌الملوک، ترجمه محمدعلی موحد، تهران: خوارزمی، چاپ اول.
-   _________________ (1379)، تاریخ عالم‌آرای امینی، به کوشش مسعود شرقی، تهران: انتشارات خانواده، چاپ اول.
-   . _________________ (1341)، مهمان‌نامه بخارا، به کوشش منوچهر ستوده، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
-   خواندمیر، غیاث‌الدین بن حمام‌الدین حسینی (1353)، حبیب‌السیر فی اخبار افراد بشر، ج4، تصحیح محمد دبیرسیاقی، تهران: کتابفروشی خیام، چاپ دوم.
-   دوانی، جلال‌الدین (1391)، اخلاق جلالی، به تصحیح عبدالله مسعودی آرانی، تهران: انتشارات اطلاعات، چاپ اول.
-   دهخدا، علی‌اکبر (1377)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران، چاپ سوم، ج15.
-   رضازاده لنگرودی، رضا (1374)، آق‌قویونلو، تهران: دایره‌المعارف بزرگ اسلامی، ج1، انتشارات مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی.
-   روملو، حسن‌بیک (1357)، احسن‌التواریخ، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: بابک، چاپ اول.
-   سجستانی، سلیمان بن اشعث (ابو داود) (بی‌تا)، سنن ابی‌داود، ج4، بیروت: دارالکتاب العربی.
-   سیدحسین زاده، هدی (1394)، تاریخ فراموش شده ایران در دوره سلطان یعقوب آق‌قویونلو، تهران: نشر تاریخ ایران، چاپ اول.
-   سیوطی، جلال‌الدین (1424)، الحاوی للفتاوی، دارالفکر للطباعه و النشر.
-   سرفراز، علی‌اکبر، آورزمانی، فریدون (1373)، سکه‌های ایران، تهران: انتشارات سمت، چاپ اول.
-   شیرازی، عبدی‌بیک (1369)، تکمله‌الاخبار، تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران: نشر نی.
-   شوشتری، قاضی نورالله، (1365)، مجالس المومنین، ج2 ، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
-   طباطبایی، سیدجواد (1393)، تاریخ اندیشه سیاسی در ایران، تهران: نشر کویر.
-   غفاری‌قزوینی، قاضی‌احمد (1343)، تاریخ جهان‌آرا، به کوشش حسن نراقی، تهران: کتابفروشی حافظ، چاپ اول.
-   قادری، حاتم (1378)، اندیشه‌های سیاسی در اسلام و ایران، تهران: سمت.
-   لسترنج، گی (1377)، جغرافیای تاریخی سرزمنیهای خلافت شرقی، ترجمه محمود عرفان، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ سوم.
-   کریستن‌سن، آرتور (1389)، نمونه‌های نخستین انسان و نخستین شهریار در تاریخ افسانهﺍی ایران؛ ژاله آموزگار؛ احمد تفضلی، تهران: نشر چشمه، چاپ چهارم، جلد اول.
-   __________ (1384)، ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران: نشر صدای معاصر، چاپ چهارم.
-   مستوفی، حمدالله (1362)، نزهه‌القلوب، به اهتمام و تصحیح گی لسترنج، تهران: دنیای کتاب، چاپ یکم.
-   مطهری، مرتضی (1392)، مجموعه آثار ، ج‏21، تهران: انتشارات صدرا، چاپ نهم.
-   معین، محمد (1371)، فرهنگ معین، ج1، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ هشتم.
-   ویسهوفر، یوزف (1380)، ایران باستان، ترجمه مرتضی ثاقب‌فر، تهران: انتشارات ققنوس، چاپ چهارم.
-   دوانی، جلال‌الدین (فروردین 1355)، رساله عرض سپاه اوزون‌حسن، به کوشش ایرج افشار، مجله دانشکده ادبیات تهران، شماره3، سال3.
-   دوگان، ماتیه، (1374)، سنجش مفهوم مشروعیت و اعتماد، ترجمه پرویز پیران، مجله اطلاعات سیاسی و اقتصادی، شماره 1و2.
-   محمدی‌مظفر، محمدحسن (1389)، نقد و بررسی مبانی و روش‌های جریان‌های ظاهرگرا در فهم قرآن، رساله دکتری رشته علوم قرآن و حدیث، مرکز تربیت مدرس دانشگاه قم، استاد راهنما: محمدکاظم شاکر، استادان مشاور: سید محمدرضا مؤدب، محمدجواد نجفی.
-   برزگر، ابراهیم، آرزو مجتهدی (بهار 1396)، اندیشه سیاسی روزبهان خنجی و الگوی اسپریگنز، فصلنامه سیاست، دانشکده حقوق و علوم سیاسی، دوره47، شماره1.
-   فرهانی منفرد، مهدی، نسیم خلیلی (زمستان 1389)، اندیشه موعود‌گرایی در دوره صفویه، فصل‌نامه علمی‌ـ‌پژوهشی تاریخ اسلام و ایران، دانشگاه الزهرا، سال بیستم، دوره جدید، شماره8، پیاپی.
-    Sauvaget. Introduction a l, histoire de l, orientmusulman, paris, 1943, p.89.
-    V. Minorsky, TheAq-qoyunlu and Reforms", Bulletin of the School of oriental and African Studies, University of London, V 17. No 3. (1955), PP.449-462.