2024-03-29T15:53:11Z
https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=753
فصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
2251757X
2251757X
1394
6
10
تأثیر آموزههای تصوّف بر مقتلنگاری واعظ کاشفی در روضة الشّهداء
عباس
برومند اعلم
عباس
حسن خانی
چکیده
همزمان با بسط اندیشههای صوفیانه در جهان اسلام از قرن هفتم هجری به بعد و نزدیکی تصوّف و تشیّع به یکدیگر، رویکردهای صوفیانه در مقتلنگاری کربلا بهمانند برخی دیگر از مکتوبات دینی و تاریخی وارد شد. این مطلب بامطالعهی متون مکتوب این دوره و ردیابی شاخصههای اندیشهی تصوّف در این متون قابل بررسی است. در پژوهش حاضر سعی شده با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر پژوهش کتابخانهای به این سؤال پاسخ داده شود که مقتل روضةالشهدا نگاشتهی حسین واعظ کاشفی- قرن دهم هجری- بهعنوان یکی از مقاتل مهم و مشهور واقعهی کربلا، از اندیشههای صوفیانه چه تأثیراتی پذیرفته است؟ در پاسخ مدعای این نوشتار این است که روضةالشهدا که به زبان فارسی نگاشته شده و شامل مناقب و مصائب اهلبیت (ع) خصوصاً امام حسین (ع) است با توجّه به گرایش واعظ کاشفی به طریقت نقشبندی، کاملاً متأثر از گفتمان صوفیانه است؛ بهگونهای که ویژگیهای اندیشهی تصوّف در مباحث مختلفی که نویسنده به آنها اشاره میکند آشکار است. تأثیرپذیری از مقولات صوفیانه حتی باعث برخی تحریفات در روایت واقعهی کربلا در این کتاب شده است.
واژگان کلیدی: تصوّف
حسین واعظ کاشفی
روضةالشّهدا
کربلا
مقتلنگاری
2015
03
21
1
32
https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_4399_8bde825bd05d594aaf1c99f0851fb923.pdf
فصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
2251757X
2251757X
1394
6
10
نگرشی بر عملکرد مبلغان پروتستان در یزد عهد قاجار
علی اکبر
تشکری بافقی
چکیده
به دنبال شکلگیری مبلغین تبشیری در غرب، انجمن تبلیغی کلیسا با تکیه بر نفوذ انگلیس در ساختار سیاسی ایران؛ اصفهان را کانون استقرار خود ساخته و پس از تعیین سرحدات تبلیغی با پرزبیتریها، درصدد بسط قلمرو به یزد، کرمان و شیراز برآمد. در این میان گرچه بُعد مسافت یزد از مراکز تحول خیز و امنیت نسبی؛ تضمینی بر حضور و بقای سه اقلیت زرتشتی، یهودی و بهائی بشمار میرفت، اما در خلأ وجود همکیشان مسیحی، انجمن تبلیغی کلیسا جذب اقلیتهای مذکور و خاصه زرتشتیان را فرصتی مغتنم شمرده؛ برای جلوگیری از تحریک احساسات دینی مسلمین، اهداف تبلیغی خود را در قالب ارائهی خدمات درمانی و آموزشی پوشیده داشت. باوجود حمایت سیاسی انگلیس و حکومت مرکزی در تضمین بقای انجمن، اوج درخشش مبلغین را میتوان تا وقایع مشروطیت دانست که با ساخت بیمارستان، مدرسه و توزیع اعانه میان مستمندان شیوههای مختلفی را برای جذب نوکیشان به آزمون گذاردند. بر این اساس پژوهش حاضر میکوشد تا کارکرد این انجمن در حوزههای درمانی، آموزشی و دیگر تدابیر جذب نوکیش را به بحث گذارد.
واژگان کلیدی: قاجاریه
انجمن تبلیغی کلیسا
بیمارستان مرسلین
ناپیر مالکوم
یزد
2015
03
21
33
59
https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_4400_c0580b047cbc24c64488b99c098f51c9.pdf
فصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
2251757X
2251757X
1394
6
10
زمینههای تاریخی فتوحات اسلامی در ایران: فروپاشی نظم سیاسی دولت ساسانی بر اساس منابع کتبی و دادههای سکه-شناختی
مهرداد
قدرت دیزجی
چکیده
فتوحات اسلامی در ایران در پادشاهی یزدگرد سوم (632-651 م.) و بهویژه تسخیر بخش عمده آن در کمتر از یک دهه، گویای آن است که دولت ساسانی در آن هنگام توان نظامی و دفاعی خود را، آنچنانکه در دورههای پیشین میبینیم، از دست داده بوده است. متون تاریخی سدههای نخستین اسلامی که از دیرباز منابع پر استناد تاریخپژوهان معاصر شمرده میشوند، این فرض را تأیید میکنند. این منابع، از یک آشفتگی سیاسی پس از مرگ خسرو دوم (590-628 م.) سخن میگویند که در طی آن، شماری پادشاه و ملکه به مدت کوتاهی به پادشاهی رسیدند. آنچه این منابع نمیگویند، میزان اقتدار سیاسی و حدود قلمرو جغرافیایی آنهاست و این موضوعی است که در سکههای این دوره- که از مراجعه به آنها غفلت شده است- بهروشنی بازتاب یافته است. دادههای سکهشناسی و مقایسه آنها با منابع کتبی در این مقاله، نشان میدهد که پادشاهان این دوره که به کوتاهی و اغلب همزمان بر چند ایالت فرمان میراندند، به سبب محدودیت منابع انسانی و مالی، قادر به تثبیت اقتدار سیاسی و نظامی خود نبودند. آنگاه که یزدگرد سوم همزمان با فتوحات مسلمانان به پادشاهی رسید، دولت ساسانی مدتها بود که بر اثر عوامل گوناگون در حال زوال و فروپاشی بوده و توان سیاسی و نیروی نظامی خود را از داده بود.
واژگان کلیدی: فتوحات اسلامی
منابع کتبی
مدارک سکهشناختی
2015
03
21
61
78
https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_4404_b5a101e5cc81834206cc9bf9781e330c.pdf
فصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
2251757X
2251757X
1394
6
10
ارزیابی نقش موبدان در حفظ و احیای میراث ایرانی در قرون نخستین اسلامی
رضا
شجری قاسم خیلی
چکیده
فتح ایران توسط اعراب تحولی عمیق در ایران پدید آورد. این حادثه موجبات تغییر ساختار سیاسی، فرهنگی و اجتماعی کشور را فراهم آورد. در مواجهه با وضعیت جدید جریانهای گوناگونی در ایران شکل گرفتند؛ در این میان کسانی بودند که با نفی و انکار شرایط جدید سعی کردند همچنان با اتکا به عناصر و مؤلفههای هویت ایران باستان خود را معرفی نمایند ازجمله آنها موبدان هستند. مسأله ما در این پژوهش این است که موبدان در واکنش به این وضعیت جدید چه تدابیری اتخاذ کردند و اینکه سهم آنها در حفظ و احیای میراث ایرانی چه میزان بوده است؟ با بررسی منابع تاریخی، جغرافیایی و ادبی درمییابیم که موبدان در حفظ، احیاء و گسترش دین زرتشتی، زبان فارسی، آگاهی تاریخی، آداب و سنن و فرهنگ ایرانی در دوران جدید سعی و تلاش وافری نمودند. اگرچه آنها بهعنوان حافظ دین بهی نتوانستند جلوی اسلامی شدن ایران را بگیرند ولی در عرصهی تاریخ و فرهنگ تلاش آنها به بار نشسته و بدین ترتیب در تداوم میراث ایرانی (هویت ایرانی) در دوران اسلامی نقش کلیدی ایفا کردند. در این جستار سعی شده است با روش تبیینی (علّت یاب) و تفسیری ـ تفهمّی (معناکاو) به «چرایی» و «چگونگی» تداوم ایرانیت در دوران اسلامی پاسخی درخور داده شود.
واژگان کلیدی: موبدان
روحانیون زرتشتی
میراث ایرانی
هویت ایرانی
فرهنگ ایرانی
2015
03
21
79
98
https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_4401_98552a2e02bbcd3d5d1a278e7222ba5a.pdf
فصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
2251757X
2251757X
1394
6
10
مطالعه تطبیقی اصلاحات آموزشی میرزا حسن رشدیه و اسماعیل گاسپرالی
غفار
عبدالهی متنق
چکیده
در اواخر دوره ناصری میرزا حسن تبریزی معروف به رشدیه اولین مدرسهی سبک جدید را در ایروان و سه سال بعد در تبریز ایجاد نمود. مدرسه سبک جدید در ایران به رشدیه معروف شد. در این مدرسه تعلیم و تعلّم بر اساس اصول جدید و یادگیری الفبا با اصول صوتی انجام میگرفت. مدارس جدید بهسرعت در شهرهای مختلف ایران تأسیس یافته و بهمرور جای مکتبخانههای سنتی را گرفتند.
همزمان یک جریان اصلاحی در بین مسلمانان روسیه پیدا شد که بعدها به جدیدیسم[1] معروف گردید. یکی از محورهای این نهضت، اصلاح شیوه تعلیم و تربیت در مدارس مسلمانان بود. اسماعیل گاسپرالی با این دیدگاه اولین مدرسه اصول جدید خود را در 1301 ﻫ. ق. / 1884 م. در کریمه تأسیس کرد. مدارس اصول جدید در دیگر مناطق مسلماننشین روسیه نیز راه یافت و در عمل جای مکتبهای قبلی را گرفت.
در مقاله حاضر اقدامات اصلاحی میرزا حسن رشدیه در ایران و اسماعیل گاسپرالی در روسیه بهطور تطبیقی مورد مطالعه قرار میگیرد و نقاط اشتراک و افتراق آن مشخص میشود.
[1] - «جدیدیسم» بهعنوان یک نهضت فرهنگی در اواخر قرن نوزدهم میلادی در بین مسلمانان روسیه در ناحیه ولگا شروع شد. یکی از مهمترین جنبههای این نهضتِ اصلاحی، سر و سامان دادن به وضع تعلیم و تربیت مدارس مسلمانان روسیه بود. مدارسی که بر اساس جدیدیسم شکل گرفتند، به مدارس «اصول جدید» معروف شدند. در واقع در ابتدا اصلاح طلبان مسلمان به اسامی مختلفی چون «ترقی پرورلر = ترقی خواهها»،«ضیالیلار= روشنفکرها» و «یاشلار = جوانان» معروف بودند و بعدها در تقابل با کسانی که مدافع اصول قدیم بودند، به «جدیدلر= جدیدها» معروف شدند و نهضت آنها نیز نام «جدیدیسم» گرفت.
کلمات کلیدی: اصلاح نظام آموزشی
مدارس اصول جدید
میرزا حسن رشدیه
اسماعیل گاسپرالی
ایران
روسیه
2015
03
21
99
120
https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_4402_8737c15d217aa6f22ad356595a1161c1.pdf
فصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
2251757X
2251757X
1394
6
10
بررسی پدیده راهزنی در سده هشتم هجری با تأکید بر روایات صفوهالصفا
یزدان
فرخی
هوشنگ
خسروبیگی
چکیده فعالیت راهزنان به دلیل ماهیت این گروه همواره در سایه ابهام باقیمانده است. در صورتی که ماهیت راهزنان هر چه بوده باشد، بهعنوان یکی از گروههایی که با فعالیتهای خود بخشهای تمدنی و اقتصادی و بهطورکلی امنیت جامعه و اقتدار حکمرانان را تحت تأثیر قرار میدادند، قابل بررسی و ملاحظه است. علاوه بر این روزگار حکمرانی مغولها بهویژه در اواخر دوره ایلخانی در ایران دوره ویژهای از جهت رشد و افزایش شمار گروههای راهزنی و شیوع مسأله راهزنی محسوب میشود. از طرفی نیز مطالب اطلاعات متون تاریخنگاری تاریخ میانه ایران و اسلام از جهت توجه به این گروه بسیار اندک بوده و هرگونه تحقیق درباره راهزنان و سایر مباحث اجتماعی مرتبط با آنان مستلزم توجه به متون دیگری نظیر متون ادبی، عرفانی است. در این میان صفوهالصفا عنوان یکی از تألیفات مهم تذکرهای در دنیای تصوّف در اواخر عهد ایلخانی، در لابلای مطالب خود اطلاعاتی در مورد وضعیت و تشکیلات درونی راهزنان در دسترس قرار میدهد که تاکنون مورد توجه شایسته محققان قرار نگرفته است. هدف این مقاله بررسی روایات متعدد صفوهالصفا درباره پدیده راهزنی و تحلیل آنها بهمنظور شناخت حیات و فعالیتهای تشکیلات راهزنان است.
واژگانکلیدی: راهزنی
حرامیان
گروه اجتماعی
صفوهالصفا
شیخ صفیالدین
مریدان
2015
03
21
121
144
https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_4403_99361938f7045124d20df23ac812be8d.pdf
فصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
2251757X
2251757X
1394
6
10
بحران سیاسی- اجتماعی کرمان در نیمه دوم قرن ششم و تأثیر آن در مهاجرت اوحدالدین کرمانی
محرم
مصطفوی
چکیده
شیخ اوحداالدین حامد بن ابوالفخر کرمانی (635-561) از شعرا و صوفیان مشهور قرن هفتم هجری میباشد که به دلیل بحرانهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، خاستگاه اصلی خود کرمان را به قصد بغداد ترک نمود. آغاز دوره فترت سلاجقه کرمان مصادف با حیات کودکی و نوجوانی این شاعر صوفی است که به دنبال مرگ طغرل بن محمد و درگیریهای داخلی بین شاهزادگان رخ داد. البته متعاقب این بحران داخلی، حمله خارجی غزها نیز موجب تشدید بحران داخلی و در نهایت منجر به سقوط این خاندان ترک در کرمان شد. در واقع بروز بحران سیاسی، اجتماعی و اقتصادی شرایط حیات را آنچنان طاقتفرسا نمود که طیف وسیعی از اقشار مختلف جامعه مجبور به جلای وطن شدند. لذا اوحدالدین کرمانی از جمله این افراد بود که در 16 سالگی موطن خود را ترک کرد. در مورد نسب اوحدالدین کرمانی اقوال متفاوتی از سوی مناقب نامه وی و به تبع آن برخی منابع ارایه شده است. مؤلف مناقب نامه خواسته و ناخواسته با انتساب وی به خاندان سلاجقه کرمان به نوعی اقدام به مجعول نمودن نسب این صوفی بزرگ نموده است. در این راستا، برخی آثار نیز بدون دقت نظر در این موضوع و با تکیه بر مستندات بیاساس نسبت به اثبات این مساله اهتمام نمودهاند. در رابطه با این صوفی و شاعر بزرگ دو مسأله مطرح است: اول این که وی به چه دلیل مجبور به مهاجرت از کرمان شد؟ دوم این که آیا وی واقعا به لحاظ نسبی میتواند به خاندان سلاجقه کرمان و ترک منتسب باشد یا خیر؟
برای پاسخگویی به دلایل خروج شیخ اوحدالدین از کرمان، با تکیه بر منابع آن عصر اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به عنوان اساسیترین عامل خروج این صوفی بزرگ، مورد بررسی و نقد قرار گرفته شده است. از سوی دیگر در رابطه با مسأله انتساب وی به خاندان سلجوقی نیز با استناد به منابع دست اول به رد این ادعای بی اساس پرداخته شده است.
کلید واژهها: شیخ اوحدالدین کرمانی
کرمان
سلاجقه کرمان
بحران سیاسی و اجتماعی
اصل و نسب اوحدالدین
2015
03
21
145
169
https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_4405_7044b98853a54b77e938eb0a0bf7b848.pdf
فصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
2251757X
2251757X
1394
6
10
طب عامیانه در ایران عصر ناصری
جلیل
نائبیان
رضا
دهقانی
جواد
علی پور سیلاب
چکیده
یکی از موضوعات مهم در تاریخ اجتماعی ایران عصر ناصری، که تابهحال چندان مورد توجه قرار نگرفته است، نقش و جایگاه طب عامیانه در نظام درمانی میباشد. نظام طب و درمان در این دوره به نوعی آمیخته با تقدیرگرایی و در شرایط فقدان و کمبود هر نوع خدمات طبی دولتی و نیز کم توجهی خود مردم نسبت به امور بهداشتی بود. در چنین شرایطی، باورهای عامیانه در ارائه نوع خدمت درمانگران مختلف در شاکله سه گروه عمده حکیمان و دلاکان، گروههای مرتبط با اوراد و ادعیه خوانان و نیز زنان و پیرزنان، تأثیرگذار بود. منابع اطلاعاتی این درمانگران، اغلب برگرفته از دانش پیشینیان در قالب طب سنتی و طب عامیانهی مرسوم بود که مورد اخیر در ارائه راههای شناخت بیماری و شیوههای درمانی، نقشی مهم بر عهده داشت. طب دوره ناصری به جهتی دیگر نیز مطمح نظر میباشد و آن ورود طب نوین فرنگی با راهکارهای جدید درمانی بود که این موضوع مخالفتهایی را به دنبال داشت. تدریس طب جدید در دارالفنون نقطه عطفی در تاریخ طب ایران بود، اما این امر از سطح گرایش مردم نسبت به طب عامیانه نکاست؛ بلکه در پایان این دوره، پزشکی نوین هم ردیف با طب عامیانه در کنار هم به کار گرفته میشدند. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی علل تأثیرگذار در گرایش مردم به طب عامیانه و تداوم آن در دوره ناصری علیرغم ورود طب نوین فرنگی خواهد پرداخت.
کلیدواژهها: دوره ناصری
طب عامیانه
فرهنگ سلامت
شیوههای درمانی
درمانگران
جادو
2015
03
21
171
201
https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_4406_53f5f30fb8e714e6fb9be65d6519b9d6.pdf