ORIGINAL_ARTICLE
تأثیر آموزههای تصوّف بر مقتلنگاری واعظ کاشفی در روضة الشّهداء
چکیده
همزمان با بسط اندیشههای صوفیانه در جهان اسلام از قرن هفتم هجری به بعد و نزدیکی تصوّف و تشیّع به یکدیگر، رویکردهای صوفیانه در مقتلنگاری کربلا بهمانند برخی دیگر از مکتوبات دینی و تاریخی وارد شد. این مطلب بامطالعهی متون مکتوب این دوره و ردیابی شاخصههای اندیشهی تصوّف در این متون قابل بررسی است. در پژوهش حاضر سعی شده با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر پژوهش کتابخانهای به این سؤال پاسخ داده شود که مقتل روضةالشهدا نگاشتهی حسین واعظ کاشفی- قرن دهم هجری- بهعنوان یکی از مقاتل مهم و مشهور واقعهی کربلا، از اندیشههای صوفیانه چه تأثیراتی پذیرفته است؟ در پاسخ مدعای این نوشتار این است که روضةالشهدا که به زبان فارسی نگاشته شده و شامل مناقب و مصائب اهلبیت (ع) خصوصاً امام حسین (ع) است با توجّه به گرایش واعظ کاشفی به طریقت نقشبندی، کاملاً متأثر از گفتمان صوفیانه است؛ بهگونهای که ویژگیهای اندیشهی تصوّف در مباحث مختلفی که نویسنده به آنها اشاره میکند آشکار است. تأثیرپذیری از مقولات صوفیانه حتی باعث برخی تحریفات در روایت واقعهی کربلا در این کتاب شده است.
https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_4399_8bde825bd05d594aaf1c99f0851fb923.pdf
2015-03-21
1
32
-
واژگان کلیدی: تصوّف
حسین واعظ کاشفی
روضةالشّهدا
کربلا
مقتلنگاری
عباس
برومند اعلم
aboroomanda@yahoo.com
1
استادیار گروه تاریخ /دانشگاه بینالمللی امام خمینی (ره)
LEAD_AUTHOR
عباس
حسن خانی
hasankhaniabas@yahoo.com
2
دانشآموخته حوزه علمیه و کارشناس ارشد تاریخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامی (نویسنده مسئول مقاله)
AUTHOR
منابع و مآخذ
1
− قرآن کریم
2
− ابن اثیر، عزّالدّین (1385 ه.ق)، الکامل فی التّاریخ، بیروت: دار صادر و دار بیروت.
3
− بخاری، ابوبکر محمد بن اسحاق (بیتا)، التّعرّف لمذهب أهلالتّصوّف، تحقیق آرتر جون آربری، بیروت: بیت الورّاق.
4
− ابومخنف، لوط بن یحیی (1387ه.ش)، وقعة الطّف یا مقتل الحسین، تحقیق محمدهادی یوسفیغروی، ترجمه علیمحمد موسویجزایری، قم: انتشارات بنی الزّهرا (س).
5
− اسپناقچی پاشازاده، محمّدعارف (1379ه.ش)، انقلابالإسلام بین الخواصّ و العوامّ، تصحیح رسول جعفریان، قم: انتشارات دلیل.
6
− باخرزی، ابوالمفاخر یحیی (1383ه.ش)، اوراد الاحباب و فصوص الآداب، بهکوشش ایرج افشار، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
7
− برتلس، یوگنی ادواردویچ (1356ه.ش)، تصوّف و ادبیّات تصوّف، ترجمه سیروس ایزدی، تهران: امیر کبیر.
8
− پارسا، محمّد بن محمّد (1381ه.ش)، فصل الخطاب، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
9
− ___، (1354ه.ش)، قدسیّه (کلمات بهاء الدّین نقشبند)، تهران: کتابخانه طهوری.
10
− پازوکی، شهرام، «تصوّف علوی؛ گفتاری در باب انتساب سلاسل صوفیّه به حضرت علی (ع)»، فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز، شماره اوّل و دوم، پاییز و زمستان 1379.
11
− تبریزی، شرفالدّین حسین بن فتی (1377 ش)، رشف الالحاظ فی کشف الالفاظ، تصحیح نجیب مایل هروی، تهران: انتشارات مولی.
12
− جامی، عبد الرحمان (1378 ه.ش)، دیوان جامی، مصحّح اعلاخان افصحزاد، تهران: مرکز مطالعات ایرانی.
13
− جامی عبدالرحمان (1366 ه.ش)، نفحاتالانس من حضراتالقدس، مصحّح مهدی توحیدیپور، تهران: سعدی.
14
− جعفریان، رسول (1383 ه.ش)، تاریخ ایران اسلامی دفتر سوم از یورش مغولان تا زوال ترکمانان، تهران: مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
15
− ___، (1375 ش)، تاریخ تشیّع در ایران از آغاز تا قرن دهم هجری، قم: انصاریان.
16
− حسنزاده آملی، حسن (1378 ه.ش)، ممد الهمم در شرح فصوص الحکم، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و انتشارات اسلامی.
17
− حسینیفسایی، میرزا حسن (1382 ه.ش)، فارسنامه ناصری، تصحیح منصور رستگار فسایی، تهران: امیر کبیر.
18
− دوغلات، میرزا محمّد حیدر (1383 ه.ش)، تاریخ رشیدی، مصحّح عبّاسقلی غفّاری فرد، تهران: میراث مکتوب.
19
− خوارزمی، تاجالدّین حسین بن حسن (1368 ه.ش)، شرح فصوص الحکم، تهران: انتشارات مولی.
20
− دبیران، حکیمه و تسنیمی، علی، «کاشفی و نقد و بررسی روضة الشهدا»، فصلنامه پژوهشهای ادبی، شماره 20، تابستان 1387.
21
− رادمنش، عطامحمد و همّتی، امیرحسین، «خوارق عادات و انواع آن در تصوف اسلامی»، فصلنامه ادب و عرفان، شماره 6، بهار 1390.
22
− راوندی، مرتضی (1382 ه.ش)، تاریخ اجتماعی ایران، تهران: انتشارات نگاه.
23
− رهنما، زینالعابدین (1346 ه.ش)، ترجمه و تفسیر راهنما، تهران: انتشارات کیهان.
24
− زرّینکوب، عبدالحسین (1382 ه.ش)، ارزش میراث صوفیّه، تهران: مؤسسه امیر کبیر.
25
− سعیدی، گلبابا (1384 ه.ش)، فرهنگ اصطلاحات عرفانی ابن عربی، تهران: انتشارات شفیعی.
26
− سیدین، علی (1387 ه.ش)، پشمینه پوشان فرهنگ سلسله های صوفیّه، تهران: نشر نی.
27
− شیبی، کاملمصطفی (1387 ه.ش)، تشیع و تصوف تا آغار سده ی دوازدهم هجری، مترجم: علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران: امیرکبیر.
28
− سمنانی، علاءالدّوله (1369 ه.ش)، مصنّفات فارسی، به اهتمام نجیب مایل هروی، تهران: علمی و فرهنگی.
29
− شیرازی، محمّدمعصوم (1318 ه.ق)، طرائق الحقایق، مصحّح محمّد جعفر محجوب، تهران: کتابخانه سنایی.
30
− شیعی سبزواری، ابوسعید حسن بن حسین (1375 ه.ش)، راحۀ الارواح، به کوشش محمّد سپهری، تهران: اهل قلم.
31
− صحّتی سردرودی، محمّد (1386 ه.ش)، تحریف شناسی عاشورا و تاریخ امام حسین (ع)، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل.
32
− صفا، ذبیح اللّه (1378 ه.ش)، تاریخ ادبیّات در ایران، تهران: انتشارات فردوس.
33
− طهرانی، شیخ آقابزرگ (1408 ه.ق)، الذّریعة إلی تصانیف الشّیعة، قم: ناشر اسماعیلیان قم و کتابخانه اسلامیّه تهران.
34
− قوامیرازی، بدرالدّین (1334 ه.ش)، دیوان قوامی رازی، مصحّح میر جلال الدّین حسینی اُرموی، تهران: چاپخانه سپهر.
35
− قونوی، صدرالدّین (1371 ه.ش)، فکوک، ترجمه محمّد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.
36
− کاشانی، عبدالرزّاق (بیتا)، إصطلاحات الصوّفیّه، مصحّح: مجید هادی زاده، تهران: انتشارات حکمت.
37
− کاشفی، حسین بن علی (1362 ه.ش)، انوار سهیلی یا کلیله و دمنه کاشفی، تهران: انتشارات امیر کبیر.
38
− ___، (1390 ه.ش)، روضة الشّهداء، تصحیح: حسن ذوالفقاری و علی تسنیمی، تهران: انتشارات معین.
39
− ___، (1362 ه.ش)، الرّسالةالعلیّة فی الأحادیث النّبویّة، تصحیح: جلال الدّین حسینی اُرموی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
40
− کاشفی، فخرالدّینصفی (1357 ه.ش)، رشحات عین الحیات، تصحیح: علی اصغر معینیان، تهران: بنیاد نوریانی.
41
− محدّث نوری (1395 ه.ق)، لؤلؤ و مرجان در شرط پلّه اوّل و دوّم منبر روضه خوانان، تهران: دارالکتب الاسلامیّة.
42
− مطهّری، مرتضی (1364 ه.ش)، حماسه حسینی، تهران: انتشارات صدرا.
43
− مولانا، جلالالدّینمحمّد بلخی (1380 ه.ش)، مثنوی معنوی، بر اساس نسخه ی رینولد نیکلسون، تهران: انتشارات ماهرنگ.
44
− میرحامد حسین (1366 ه.ش)، عبقات الأنوار فی إمامة الأئمّة الأطهار، اصفهان: کتابخانه عمومی امام علی (ع).
45
− میسن، هربرت (1387 ه.ش)، حلّاج، ترجمه مجدالدّین کیوانی، تهران: نشر مرکز.
46
− نسفی، عزیزالدّین (1362 ه.ش)، الانسان الکامل، تصحیح ماریژان موله فرانسوی، تهران: کتابخانه طهوری.
47
− هندوشاه استرآبادی، محمدقاسم (1387 ه.ش)، تاریخ فرشته از آغاز تا بابر، تصحیح محمّدرضا نصیری، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
48
ORIGINAL_ARTICLE
نگرشی بر عملکرد مبلغان پروتستان در یزد عهد قاجار
چکیده
به دنبال شکلگیری مبلغین تبشیری در غرب، انجمن تبلیغی کلیسا با تکیه بر نفوذ انگلیس در ساختار سیاسی ایران؛ اصفهان را کانون استقرار خود ساخته و پس از تعیین سرحدات تبلیغی با پرزبیتریها، درصدد بسط قلمرو به یزد، کرمان و شیراز برآمد. در این میان گرچه بُعد مسافت یزد از مراکز تحول خیز و امنیت نسبی؛ تضمینی بر حضور و بقای سه اقلیت زرتشتی، یهودی و بهائی بشمار میرفت، اما در خلأ وجود همکیشان مسیحی، انجمن تبلیغی کلیسا جذب اقلیتهای مذکور و خاصه زرتشتیان را فرصتی مغتنم شمرده؛ برای جلوگیری از تحریک احساسات دینی مسلمین، اهداف تبلیغی خود را در قالب ارائهی خدمات درمانی و آموزشی پوشیده داشت. باوجود حمایت سیاسی انگلیس و حکومت مرکزی در تضمین بقای انجمن، اوج درخشش مبلغین را میتوان تا وقایع مشروطیت دانست که با ساخت بیمارستان، مدرسه و توزیع اعانه میان مستمندان شیوههای مختلفی را برای جذب نوکیشان به آزمون گذاردند. بر این اساس پژوهش حاضر میکوشد تا کارکرد این انجمن در حوزههای درمانی، آموزشی و دیگر تدابیر جذب نوکیش را به بحث گذارد.
https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_4400_c0580b047cbc24c64488b99c098f51c9.pdf
2015-03-21
33
59
واژگان کلیدی: قاجاریه
انجمن تبلیغی کلیسا
بیمارستان مرسلین
ناپیر مالکوم
یزد
علی اکبر
تشکری بافقی
atashakory@yahoo.com
1
استادیار/ گروه تاریخ دانشگاه یزد
LEAD_AUTHOR
منابع و مآخذ
1
− احمدی، حسین، (1378)، «لازاریستهای فرانسوی در ایران؛ بررسی زمینههای حضور و عملکرد»، تاریخ معاصر ایران، س 3، ش.
2
− اردلی، ورا، (1341)، هنری مارتین، ترجمه سهیل آذری، تهران، نورجهان.
3
− اشرف، احمد، (1359)، موانع رشد سرمایهداری در ایران، تهران، زمینه.
4
− اشیدری، جهانگیر، (2535)، تاریخ پهلوی و زرتشتیان، تهران، هوخت.
5
− افشار، ایرج، (1374)، یادگارهای یزد، ج 2، تهران، انجمن آثار فرهنگی و خانه کتاب یزد.
6
− اوبن، لئون اوژن، (1362)، ایران امروز 1907 ـ 1906، ترجمه علیاصغر سعیدی، تهران، زوار.
7
− برومند، صفورا، (1381)، پژوهشی بر فعالیت انجمن تبلیغی کلیسا در دورۀ قاجاریه، تهران، مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
8
− بویس، مری، (1348)، دیانت زرتشتی، ترجمه فریدون بدرهای، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
9
− پیشدادی، جمشید، (1995م)، خاطرات 365روز یا پارهای از سنتهای زرتشتیان در سدهی گذشته، شرکت انتشارات چاپ نامحدود.
10
− تشکری، علیاکبر، «درآمدی بر شرایط اجتماعی و اقتصادی زرتشتیان یزد در دوران قاجاریه»، مجله فرهنگ، ش56،1384.
11
− تشکری، علیاکبر، «سلطان حسین میرزا جلالالدوله: نمادی از کارکرد قدرت در بافت اجتماعی ولایات عصر قاجار»، مجله تحقیقات اجتماعی، س چهارم، ش دوم، 1393.
12
− تشکری، علیاکبر، «نهاد صرافی و کارکرد تجارتخانه جمشیدیان»، مجله تاریخ ایران، سال سوم، ش64، 1389.
13
− تشکری، علیاکبر، «کارکرد انجمن تبلیغی کلیسا در عصر قاجار:موانع و راهکارها»، مجله تاریخ ایران، ش13، 1392.
14
− تیموری، ابراهیم، «مسعودمیرزاظلالسلطان و یک گفتگوی منتشر نشده از وی»، بخارا، س 14، ش 83، مهر و آبان، 1390.
15
− جکسن، ابراهم. و.ویلیامز، (1357)، ایران در گذشته و حال، ترجمه منوچهر امیری، فریدون بدرهای، تهران، خوارزمی.
16
− حائری، عبدالهادی، «پیوند تاریخی کیش مسیح با استعمار غرب و نخستین ستیزههای فکری اندیشهگران ایران»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، سال 20، ش 1 و 2، 1366.
17
− الدر، جان، (1333)، تاریخ میسیونهای آمریکایی در ایران، ترجمه سهیل آذری، تهران، نورجهان.
18
− دهقانی تفتی، ح.ب، (1999)، یک چاه و دو چشمه: از تفت تا وینچستر، لندن، کتابهای سهراب.
19
− رایت، دنیس (1357)، انگلیسیها در ایران، ترجمهی غلامحسین صدری افشار، تهران، دنیا.
20
− رضوی، میرزا محمد (1388)، خاطرات وکیل التولیه، به کوشش علی اکبر تشکری بافقی، ج 1، تهران، سخن.
21
− سالنامه دبیرستان ایرانشهر یزد، دبیرستان ایرانشهر یزد،1317-1316.
22
− سالنامه فرهنگ یزد، دبیرستان و دبستان و کودکستان ایزد پیمان یزد، یزد، چاپخانه گلبهار یزد،1328-1327.
23
− سایکس، پرسی، (1363)، سفرنامه ژنرال سرپرسی سایکس یا ده هزار مایل در ایران، ترجمه حسین سعادت نوری، تهران، لوحه.
24
− سرسی، کنت دو، (1368)، ایران در 1849 ـ 1840، ترجمه احسان اشراقی، تهران، ستاد انقلاب فرهنگی.
25
− سفرنامهی تلگرافچی، فرهنگ ایران زمین، ش 19، س 18،1352.
26
− فیضی، محمدعلی، (127بدیع)، خاندان افنان سدره رحمان، تهران، مؤسسه ملّی مطبوعات امری.
27
− کربین، هنری، (1346)، مکتب شیخی از حکمت الهی شیعی، ترجمه فریدون بهمنیار، تهران، تابان.
28
− کرزن، ناتانیل، (1349)، ایران و قضیه ایران، ترجمهی وحید مازندرانی، ج 1، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
29
− گلشن، جلال، (1384)، یزد دیروز: آداب، سنن و رخدادهای 1384-1304ش، قم، صحیفه خرد.
30
− مدرسی چهاردهی، مرتضی، (1344)، شیخ احمد احسایی، تهران، علمی.
31
− ناطق، هما، (1368)، ایران در راهیابی فرنگی، چاپ دوم، پاریس، خاوران.
32
− نبیل زرندی، (1991)، مطالع الانوار، ترجمه و تلخیص عبدالحمید اشراق خاوری، دهلینو، مرآت.
33
− یزد در اسناد امین الضرب، (1380)، به کوشش اصغر مهدوی، ایرج افشار، تهران، فرهنگ ایران زمین.
34
− Afrashteh, Reza, (1963), Eduction and social Awakening: 1850-1960,netherland, E.j. Brill.
35
− Afshari, Reza, M. "The Historians of The Constitutional Movement and The Making of the Iranian Populist Tradition", National Jornal of Middle East Studies, vol25, NewYork, Cambridge, 1993.
36
− Amanat, Abbas, (1936), cities &trade: Consul Abbott on the Economy and Society of Iran 1847-1860, London, Ithaca press.
37
− Arasteh, Reza. (1963), Education and social Awakening: 1850-1960, Netherlands: E.j. Brill.
38
− Arthur, Arnold, (1877), Through Persia by Caravan, vol 1, London, Tinsley Brothers.
39
− Cash, W. Wilson, (1930), Persia old and New, London, Church Missionary Society.
40
− Ebrahimnejad, Hormoz, (2004), Medicine Public health and the Qajar state; Pattern of Midical Modernization in Nineteenth, vol4, Boston, Brill. Leiden.
41
− Floor, Willem, (2012), "Hospitals in Safavid and Qajar iran: An EnQuiry in to Their Number Growth and Importance", Hospitals in iran and india 1500-1950, Edited by: Fabrizo Speziale, Brill Academic.
42
− Griffith, M.E.Hume, (1909), Behind the Veil in Persia and Turkhsh Arabia (Philadelphia, J.B. Lippincott) Company.
43
− Laster, James.E, (1973), Christian Hymnody in Iran. Michigan, (university microfilms, a Xeros company, an Arbor.
44
− Malcolm, Napier, (1908), Five Year in a Persian Town, London, John Murray.
45
− Mary Bird in Persia. London: church Missionary Society. (1916), C.ClaraRice.
46
− Richier, Julius, (1910), History of Protestant Missions in the Near East. NewYork: Fleming. H. Revell Company.
47
− Robin.E, (1973), Christians in Persia, London, Gorge Allen and Unwin. Waterfield.
48
− Savage Lander, Henry, (1903), A. Across Coveted Land A journey From Flushing- Holland to Calcutta, Overland, vol I, (NewYork, Charles) scribners and son.
49
− Spellman, Kathryn, (2004), Religion and Nation: Iranian Local and Transnational Networks in Britain. New York: Berghahn Books. − Stileman, charles Harvey, (1902), the subjects of the shah or the land of pussycats and poverty, etiquette and error, rugs and ruins, sunshine and sadness, indolence and ignorance, apricots and apathy, London.Church Missionary Society.
50
ORIGINAL_ARTICLE
زمینههای تاریخی فتوحات اسلامی در ایران: فروپاشی نظم سیاسی دولت ساسانی بر اساس منابع کتبی و دادههای سکه-شناختی
چکیده
فتوحات اسلامی در ایران در پادشاهی یزدگرد سوم (632-651 م.) و بهویژه تسخیر بخش عمده آن در کمتر از یک دهه، گویای آن است که دولت ساسانی در آن هنگام توان نظامی و دفاعی خود را، آنچنانکه در دورههای پیشین میبینیم، از دست داده بوده است. متون تاریخی سدههای نخستین اسلامی که از دیرباز منابع پر استناد تاریخپژوهان معاصر شمرده میشوند، این فرض را تأیید میکنند. این منابع، از یک آشفتگی سیاسی پس از مرگ خسرو دوم (590-628 م.) سخن میگویند که در طی آن، شماری پادشاه و ملکه به مدت کوتاهی به پادشاهی رسیدند. آنچه این منابع نمیگویند، میزان اقتدار سیاسی و حدود قلمرو جغرافیایی آنهاست و این موضوعی است که در سکههای این دوره- که از مراجعه به آنها غفلت شده است- بهروشنی بازتاب یافته است. دادههای سکهشناسی و مقایسه آنها با منابع کتبی در این مقاله، نشان میدهد که پادشاهان این دوره که به کوتاهی و اغلب همزمان بر چند ایالت فرمان میراندند، به سبب محدودیت منابع انسانی و مالی، قادر به تثبیت اقتدار سیاسی و نظامی خود نبودند. آنگاه که یزدگرد سوم همزمان با فتوحات مسلمانان به پادشاهی رسید، دولت ساسانی مدتها بود که بر اثر عوامل گوناگون در حال زوال و فروپاشی بوده و توان سیاسی و نیروی نظامی خود را از داده بود.
https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_4404_b5a101e5cc81834206cc9bf9781e330c.pdf
2015-03-21
61
78
واژگان کلیدی: فتوحات اسلامی
منابع کتبی
مدارک سکهشناختی
مهرداد
قدرت دیزجی
mghodratdizaji@ymail.com
1
استادیار/ تاریخ دانشگاه ارومیه
LEAD_AUTHOR
منابع و مآخذ
1
− ابن بلخی، (1363)، فارسنامه، به کوشش گای لیسترانج و رینولد آلن نیکولسون، تهران، دنیای کتاب.
2
− بلاذری، احمد بن یحیی، (1364)، فتوح البلدان، ترجمه آذرتاش آذرنوش، تهران، انتشارات سروش.
3
− بلعمی، ابوعلی محمد، (1386)، تاریخ بلعمی، به کوشش محمدتقی بهار و محمد پروین گنابادی، تهران، انتشارات هرمس.
4
− بیرونی، ابوریحان محمد بن احمد، (1879)، الآثار الباقیه، به کوشش ادوارد زاخائو، لندن.
5
− تقیزاده، سید حسن، (1349)، از پرویز تا چنگیز، تهران، انتشارات فروغی.
6
− ثعالبی، ابو منصور، (1368)، تاریخ ثعالبی، ترجمه محمد فضائلی، ج 1، تهران، نشر نقره.
7
− حمزه اصفهانی، (1368)، تاریخ پیامبران و پادشاهان، ترجمه جعفر شعار، تهران، امیرکبیر.
8
− خوارزمی، ابوعبدالله محمد بن احمد، (1895)، مفاتیح العلوم، به کوشش فان فلوتن، لیدن، بریل.
9
− زرینکوب، عبدالحسین، (1368)، تاریخ ایران بعد از اسلام، تهران، انتشارات امیرکبیر.
10
− فردوسی، ابوالقاسم، (1971)، شاهنامه، به کوشش ا. برتلس، مسکو، اداره انتشارات دانش.
11
− مسعودی، ابو حسن علی بن حسین، (1861-1877)، مروج الذهب، به کوشش باربیه دو مینارد، پاریس، موسسه آسیایی.
12
− مسکویه، ابوعلی، (1366)، تجارب الامم، به کوشش ابوالقاسم امامی، ج 1، تهران، انتشارات سروش.
13
− مقدسی، محمد بن احمد، (1906)، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، به کوشش دخویه، لیدن، بریل.
14
− نفیسی، سعید، (1384)، تاریخ اجتماعی ایران از انقراض ساسانیان تا انقراض امویان، تهران، انتشارات اساطیر.
15
− یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب، (1883)، تاریخ، به کوشش هوتسما، لیدن، بریل.
16
− Alram, A. (1986), Materialgrundlagen zu den iranischen Personennamen auf antiken Münzen, Wien, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften.
17
− Christensen, A. (1944), L’Iran sous les Sassanides, 2nd rev. ed. Copenhagen, Ejnar Munksgaar.
18
− Daryaee, T. (2002), “The Collapse of the Sasanian Power in Fārs/Persis,” Nāme-ye Iran-e Bāstān, vol. 2/1, pp. 3-18.
19
− Daryaee, T. (2006-2007), “Yazdgerd III’s Last Year: Coinage and History of Sīstān at the End of Late Antiquity”, IRANISTIK, vol. 5, pp. 21-29.
20
− Dignas, B. & Winter, E. (2007), Rome and Persia in Late Antique. Neighbours and Rivals, Cambridge, Cambridge University Press.
21
− Frye, R. N. (1983), “The Political History of Iran under the Sasanians”, The Cambridge History of Iran, vol. 3.1, ed. E. Yarshater, Cambridge, Cambridge University Press, pp. 116-180.
22
− Ghodrat-Dizaji, M. (2011), “Disintegration of Sasanian Hegemony over Northern Iran”, Iranic Antiqua, vol. 46, pp. 315-329.
23
− Greatrex, G. & Lieu, S. N. C. (2002), The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars. Part II: AD 363–630, London and New York, Routledge.
24
− Kennet, D. (2007), “The Decline of Eastern Arabia in the Sasanian Period”, Arabian Archaeology and Epigraphy, vol.18, 86-122.
25
− Malek, H. M. (1993), “A Survey of Research on Sasanian Numismatics”, The Numismatic Chronicle, vol. 153, pp. 227-269.
26
− Malek, H. M. (2013), “Late Sasanian Coinage and the Collection in the Muzeh Melli Iran”, The Numismatic Chronicle, vol.173, pp. 457-499.
27
− Mochiri, M. I. (1972), Étude de Numismatique Iranienne sous les Sassanides, Tome I, Teheran, Bibliothèque Nationale.
28
− Mochiri, M. I. (1983), Étude de Numismatique Iranienne sous les Sassanides et Arabe-Sassanides, Tome II, 2nd rev ed., Louvain, Imprimerie Orientaliste.
29
− Morony, M. (1987), “Arab Conquest of Iran”, Encyclopaedia Iranica, vol. 2, London and New York, Routledge, pp. 203-210.
30
− Nöldeke, Th. (1876), Geschichte der Perser und Araber zur Zeit der Sasaniden aus der arabischen Chronik des Tabari, Leiden, E. J. Brill.
31
− Pourshariati, P. (2008), Decline and Fall of the Sasanian Empire: the Sasanian-Parthian Confederation and the Arab Conquest of Iran, London and New York, I. B. Tauris.
32
− Rawlinson, G. (1876), The Seventh Great Oriental Monarchy or the Geography, History, and Antiquities of the Sassanian or New Persian Empire, London, Longmans.
33
− Schindel, N. (2013), “Sasanian Coinage”, The Oxford Handbook of Ancient Iran, ed. D. Potts, Oxford, Oxford University Press, pp. 814–840.
34
− Schippmann, K. (1990), Grundzüge der Geschichte des sasanidischen Reiches, Darmstadt, Wissenschaftliche Buchgesellschaft.
35
− Shapur Shahbazi, A. (1990), “On the Xwaday-namag”, Acta Iranica 30 [=Papers in Honor of Professor EhsanYarshater], Leiden, 208-229.
36
− Tabarī, Abū Ja‘far
37
Muḥammad b. Jarīr (1999),
38
The History of al-Tabarī, vol. 5, tr. C. E. Bosworth, Albany, State University of New York Press.
39
− Wiesehöfer, J. (2001), Ancient Persia, from 550 BC to 650 AD, London and New York, I. B. Tauris.
40
− Zarrinkub, A.H. (1975), “The Arab Conquest of Iran and its Aftermath”, The Cambridge History of Iran, ed. R. N. Frye, vol. 4, Cambridge, Cambridge University Press, pp. 1-56.
41
ORIGINAL_ARTICLE
ارزیابی نقش موبدان در حفظ و احیای میراث ایرانی در قرون نخستین اسلامی
چکیده
فتح ایران توسط اعراب تحولی عمیق در ایران پدید آورد. این حادثه موجبات تغییر ساختار سیاسی، فرهنگی و اجتماعی کشور را فراهم آورد. در مواجهه با وضعیت جدید جریانهای گوناگونی در ایران شکل گرفتند؛ در این میان کسانی بودند که با نفی و انکار شرایط جدید سعی کردند همچنان با اتکا به عناصر و مؤلفههای هویت ایران باستان خود را معرفی نمایند ازجمله آنها موبدان هستند. مسأله ما در این پژوهش این است که موبدان در واکنش به این وضعیت جدید چه تدابیری اتخاذ کردند و اینکه سهم آنها در حفظ و احیای میراث ایرانی چه میزان بوده است؟ با بررسی منابع تاریخی، جغرافیایی و ادبی درمییابیم که موبدان در حفظ، احیاء و گسترش دین زرتشتی، زبان فارسی، آگاهی تاریخی، آداب و سنن و فرهنگ ایرانی در دوران جدید سعی و تلاش وافری نمودند. اگرچه آنها بهعنوان حافظ دین بهی نتوانستند جلوی اسلامی شدن ایران را بگیرند ولی در عرصهی تاریخ و فرهنگ تلاش آنها به بار نشسته و بدین ترتیب در تداوم میراث ایرانی (هویت ایرانی) در دوران اسلامی نقش کلیدی ایفا کردند. در این جستار سعی شده است با روش تبیینی (علّت یاب) و تفسیری ـ تفهمّی (معناکاو) به «چرایی» و «چگونگی» تداوم ایرانیت در دوران اسلامی پاسخی درخور داده شود.
https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_4401_98552a2e02bbcd3d5d1a278e7222ba5a.pdf
2015-03-21
79
98
واژگان کلیدی: موبدان
روحانیون زرتشتی
میراث ایرانی
هویت ایرانی
فرهنگ ایرانی
رضا
شجری قاسم خیلی
r.shajari@umz.ac.ir
1
استادیار/گروه تاریخ دانشگاه مازندران
LEAD_AUTHOR
منابع و مآخذ
1
− ابن اعثم کوفی، ابو محمد احمد بن علی، (1380)، الفتوح، ترجمه محمدبن احمد مستوفی هروی، به تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، چ سوم، تهران، علمی و فرهنگی.
2
− ابن حوقل، (1366)، صوره الارض، ترجمه و توضیح جعفر شعار، چ دوم، تهران، امیرکبیر.
3
− ابن رسته، احمد بن عمر، (1380)، الاعلاق النفیسه، ترجمه و تعلیق حسین قره چانلو، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر.
4
− ابن فقیه همدانی، (1349)، البلدان، ترجمۀ ح. مسعود، چاپ، اول، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
5
− ابن ندیم، محمد بن اسحاق، (1343)، الفهرست، ترجمهی محمدرضا تجدد، چاپ اول، تهران، ابنسینا.
6
− ارداویر اف،(1342)،ارداویر افنامه،به کوشش رحیم عفیفی، چاپ اول، مشهد، دانشگاه مشهد.
7
− اصطخری، ابواسحاق ابراهیم، (1373)، المسالک و الممالک، چ اول، ترجمه محمد بن اسعد بن عبدالله تستری، به کوشش ایرج افشار، تهران، علمی و فرهنگی.
8
− اصفهانی، حمزه بن حسن، (1367)، تاریخ پیامبران و شاهان، ترجمهی جعفر شعار، چاپ دوم، تهران، امیرکبیر.
9
− اکسانا، جی جاماسب و جاماسب جی دستور منوچهر (گردآورنده)، (1371)، متون پهلوی، گزارش سعید عریان، چ اول، تهران، کتابخانه ملی.
10
− آذر فرنبغ، (1368)، بندهش هندی، تصحیح و ترجمه مرضیه بهزادی، چاپ دوم، تهران، مدرسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
11
− آذر فرنبغ پسر فرخزاد و آذرباد پسر امید، (1381)، کتاب سوم دین کرد، دفتر یکم، آوانویسی و ترجمه فریدون فضیلت، چاپ اول، تهران انتشارات فرهنگ دهخدا.
12
− بلاذری، احمد بن یحیی، (1327)، فتوح البلدان، ترجمه محمد توکل، چاپ اول، تهران، نشر نقره.
13
− بیرونی، ابوریحان، (1377)، آثار الباقیه عن القرون الخالیه، ترجمهی اکبردانا سرشت، چاپ اول، تهران، انتشارات امیرکبیر.
14
− پطرو شفسکی، ایلیا پاولویچ، (1370)، اسلام در ایران، ترجمهی کریم کشاورز، چاپ دوم، تهران، انتشارات پیام.
15
− تاوادیا، ج، (1383)، زبان و ادبیات پهلوی، ترجمهی س نجم آبادی، چاپ سوم، تهران، دانشگاه تهران.
16
− ثعالبی، ابی منصور عبدالملک، (1421)، یتیمه الدهر فی محاسن اهل العصر، شرح و تحقیق مفید محمد قمیحه، الطبعه الاولی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
17
− جاحظ، ابو عثمان عمروبن بحر، (1424ق)، الحیوان، الطبعه الاولی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
18
− جاحظ، ابن عثمان عمرو، (1424 ق)، الحیوان، ج 5، الطبعه الاولی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
19
− حموی، یاقوت بن عبدالله، (1995)، معجم البلدان، ط.الثانیه، بیروت، دارصار.
20
− دلبری، شهر بانو، «اهتمام روحانیان زرتشتی در حفظ و پاس داشت میراث ادبی ایران»، فصلنامه فقه و تاریخ تمدن، سال سوم، شماره 11، 1396، صص 39-20.
21
− دلپذیر، زهرا، اکبر شامیان ساروکلائی و مهدی رحمتی، «رد و موبد در شاهنامه»، پژوهشهای زبان و ادبیات فارسی، ش 11، سال سوم،1390، صص 74-61.
22
− دینوری، مسلم بن قتیبه، (1418)، عیون الاخبار، ط.الثانیه، بیروت، دارالکتب العلمیه.
23
− شجری قاسم خیلی، رضا و هاشم آقاجری، حمید احمدی، سارا شریعتی، «نگرش هویتی ابوریحان»، جستارهای تاریخی، ش 1، سال اول،1389، صص 55-45.
24
− صدیقی، غلامحسین، (1372)، جنبشهای دینی ایران در قرنهای دوم و سوم هجری، چاپ اول، تهران، پاژنگ.
25
− صفا، ذبیحالله، (1384)، حماسهسرایی در ایران، چاپ هفتم، تهران، امیرکبیر.
26
− طبری، محمد بن جریر، (1375)،تاریخ طبری، ترجمهی ابوالقاسم پاینده، ج 5، چاپ پنجم، تهران، اساطیر.
27
− فردوسی، ابوالقاسم، (1336)، شاهنامه، به کوشش محمد دبیر سیاقی، ج 1 و 5، چاپ سوم، تهران، انتشارات علمی.
28
− فردوسی، ابوالقاسم، (1350)، شاهنامه فردوسی از روی نسخهی بایسنغری، چاپ اول، تهران، شورای مرکزی جشن شاهنشاهی ایران.
29
− فرنبغ دادگی، (1369)، بندهش (ایرانی)، گزارنده مهرداد بهار، چاپ اول، تهران، توس.
30
− قدامه بن جعفر، (1370)،الخراج، چاپ اول، ترجمه حسین قره چانلو، تهران، نشر البرز.
31
− قمی، حسن بن محمد، (1361)، تاریخ قم، ترجمه حسن بن علی بن حسن عبدالملک قمی، تحقیق سید جلالالدین تهرانی، چ اول، تهران، نشر توس.
32
− گلدزیهر، و، (1371)، شعوبیه، ترجمهی محمدرضا افتخارزاده، جلد اول، چاپ اول، تهران، مؤسسهی نشر میراثهای تاریخی اسلام و ایران.
33
− مسعودی، ابو الحسن علی بن حسین، (1381)، التنبیه و الاشراف، ترجمهی ابوالقاسم پاینده، 2 جلد، چاپ سوم، تهران، علمی و فرهنگی.
34
− مشکور، محمدجواد (1325)، گفتاری درباره دینکرد، چ اول، تهران، چاپخانه پاکت چی.
35
− مؤلف مجهول، (1362)، حدوالعالم من المشرق الی المغرب، چاپ اول، تهران، کتابخانه طهوری.
36
− مؤلف مجهول، (1369)، شایست و ناشایست، به کوشش کتایون مزداپور، چاپ دوم، تهران، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
37
− مؤلف مجهول، (1372)، ارداویرافنامه یا بهشت و دوزخ آیین مزدیسنی، چاپ دوم، ترجمهی رحیم عفیفی، تهران، توس.
38
− مؤلف مجهول، (1381)، تاریخ سیستان، به تصحیح محمدتقی بهار، چاپ اول، تهران، معین.
39
− نویری، احمد شهابالدین، (1365)، نهایه الارب فی فنون الادب، ترجمهی محمود دامغانی، چ دوم، تهران، توس.
40
− همدانی، ابن فقیه، (1349)، البلدان، ترجمهی ح. مسعود، چاپ اول، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
41
ORIGINAL_ARTICLE
مطالعه تطبیقی اصلاحات آموزشی میرزا حسن رشدیه و اسماعیل گاسپرالی
چکیده
در اواخر دوره ناصری میرزا حسن تبریزی معروف به رشدیه اولین مدرسهی سبک جدید را در ایروان و سه سال بعد در تبریز ایجاد نمود. مدرسه سبک جدید در ایران به رشدیه معروف شد. در این مدرسه تعلیم و تعلّم بر اساس اصول جدید و یادگیری الفبا با اصول صوتی انجام میگرفت. مدارس جدید بهسرعت در شهرهای مختلف ایران تأسیس یافته و بهمرور جای مکتبخانههای سنتی را گرفتند.
همزمان یک جریان اصلاحی در بین مسلمانان روسیه پیدا شد که بعدها به جدیدیسم[1] معروف گردید. یکی از محورهای این نهضت، اصلاح شیوه تعلیم و تربیت در مدارس مسلمانان بود. اسماعیل گاسپرالی با این دیدگاه اولین مدرسه اصول جدید خود را در 1301 ﻫ. ق. / 1884 م. در کریمه تأسیس کرد. مدارس اصول جدید در دیگر مناطق مسلماننشین روسیه نیز راه یافت و در عمل جای مکتبهای قبلی را گرفت.
در مقاله حاضر اقدامات اصلاحی میرزا حسن رشدیه در ایران و اسماعیل گاسپرالی در روسیه بهطور تطبیقی مورد مطالعه قرار میگیرد و نقاط اشتراک و افتراق آن مشخص میشود.
[1] - «جدیدیسم» بهعنوان یک نهضت فرهنگی در اواخر قرن نوزدهم میلادی در بین مسلمانان روسیه در ناحیه ولگا شروع شد. یکی از مهمترین جنبههای این نهضتِ اصلاحی، سر و سامان دادن به وضع تعلیم و تربیت مدارس مسلمانان روسیه بود. مدارسی که بر اساس جدیدیسم شکل گرفتند، به مدارس «اصول جدید» معروف شدند. در واقع در ابتدا اصلاح طلبان مسلمان به اسامی مختلفی چون «ترقی پرورلر = ترقی خواهها»،«ضیالیلار= روشنفکرها» و «یاشلار = جوانان» معروف بودند و بعدها در تقابل با کسانی که مدافع اصول قدیم بودند، به «جدیدلر= جدیدها» معروف شدند و نهضت آنها نیز نام «جدیدیسم» گرفت.
https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_4402_8737c15d217aa6f22ad356595a1161c1.pdf
2015-03-21
99
120
کلمات کلیدی: اصلاح نظام آموزشی
مدارس اصول جدید
میرزا حسن رشدیه
اسماعیل گاسپرالی
ایران
روسیه
غفار
عبدالهی متنق
gabdollahi1396@gmail.com
1
محقق و مربی/ دانشگاه تبریز
LEAD_AUTHOR
منابع و مآخذ
1
- آجودانی، ماشاءالله، (1387)، مشروطهی ایرانی، تهران، نشر اختران.
2
- امینالدوله، (1370)، خاطرات سیاسی امینالدوله، به کوشش: حافظ فرمانفرمائیان، تهران، امیرکبیر.
3
- تقی زاده، سید حسن، (1372)، زندگی طوفانی، به کوشش: ایرج افشار، تهران، انتشارات علمی.
4
- حاتمی، زهرا، « آموزش دیروز و امروز»، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 183، مرداد 1392.
5
- درکتانیان، غلامرضا، «پیشگامان نهضت فرهنگی و مدارس نوین ایران»، ارمغان آذربایجان، سال سوم، شماره 60، 1384.
6
- دولتآبادی، یحیی، (1387)، حیات یحیی، تصحیح: مجتبی برزآبادی، جلد اول، تهران، انتشارات فردوس.
7
- رشدیه، فخرالدین، (1370)، زندگینامه پیر معارف رشدیه، تهران، انتشارات هیرمند.
8
- رشدیه، میرزا حسن، (1320 هـ. ق.)، کفایه التعلیم، جلد دوم، طبع اول، بینا.
9
- رشدیه، میرزا حسن، (شعبان 1318 هـ. ق.)، نهایه التعلیم، بینا.
10
- روزنامه اختر، شمارههای متعدد.
11
- روزنامه ملانصرالدین.
12
- روزنامه ناصری.
13
- رئیس نیا، رحیم، (1385)، ایران و عثمانی در آستانه قرن بیستم، جلد اول، تهران، نشر مبنا- انتشارات ستوده.
14
- کرمانی، ناظم الاسلام، (1347)، تاریخ بیداری ایرانیان، به اهتمام: سعیدی سیرجانی، بخش اول، تهران، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
15
- کرمی پور، محمدرضا، (1383)، نقش انقلاب مشروطه در نوگرایی نظام آموزش و پرورش در ایران، گردآورنده: ستاد بزرگداشت انقلاب مشروطه، مجموعه مقالات و سخنرانیهای همایش بزرگداشت مشروطه، تبریز، ستوده.
16
- کسروی، احمد، (1388)، تاریخ مشروطه ایران، تهران، نگاه.
17
- لغتنامه دهخدا، حرف «ر»، بخش اول: 1، زیر نظر: محمد معین، تهران، 1342.
18
- مخبرالسلطنه، حاج مهدیقلی هدایت، (1385)، خاطرات و خطرات، تهران، زوار.
19
- مظفر مقدم، احمد، «اسنادی از مکاتبات میرزا حسن رشدیه مؤسس مدارس نوین به مجلس شورای ملی»، پیام بهارستان، د 2، س 1، ش 3، بهار 1388.
20
- معجز، علی، (2006)، موجوز دیوانی، باکی، گونش نشریاتی.
21
- Abid, Sebine, İsmail Gaspıralı'nın Gün Doğdu Romanında Varlığını Millete Feda Etmiş Kahraman Danyal Bey Üzerine, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, Sayı 6, 2015.
22
- Abuşova, A. Y., Rüşdiyyə Nəsrində Maarifçilik, Humanitar Elmlər Seryası No. 3, Bakı, 2014.
23
- Arabacı, H. Murat, 1783 Yılından Sonra Krım Türklerinin Osmanlı Devleti İle İlişkileri, The Journal of International Social Research, Volume 1/2, 2008.
24
- Çakmak, Cihan, İsmail Gaspıralı'nın Ceditçi Aydın Fatih Kerimi Üzerindeki Etkisi, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 11, Sayı 4, 2014.
25
- Çetindaş, Dilek, İsmail Gaspıralının Roman ve Hikayelerinde Kadın Kahramanlar ve İdeal Kadın Önerisi, Turkish Studies, Volume 8/9, 2013.
26
- Devlet, Nadir (1985), Rusya Türklerinin Milli mücadele tarihi (1905-1917), Türk kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.
27
- Elçin, Şükrü (1991); İsmail Gaspıralı Eğitim ve Oğretim Problemleri, Ismailgaspirali.org(2015.06.29).
28
- Khalid, Adeeb, Printing, Publishing, And Reform In Tsarist Central Asia, Middle East Studies, No. 26, 1994.
29
- Kırımlı, Hakan (2001); Gaspıralı İsmail Bey Maddesı, İslam Ansikilopedisi.
30
- Kırlı, Selçuk (2015), İsmail Bey Gaspıralı Gençlerden Denemeler, Türk Ocakları Derneğı.
31
- Landau, Jacob M. (1994), The Politics of Pan-Islam Ideology and Organization, Clarenden Press, Oxford.
32
- Özdil, Muhammed, 2009, İsmail Gaspıralı'nin Din Ve Toplum Anlayışı, Yüksek Lisans Tezi, İsparta Üniversitesi.
33
- Özkaya, Yılmaz, İsmail Gaspıralı'nın Kıraat-ı Türkı Adlı Eseri, Türkbilig, 22, 2011.
34
- Tahirli, Abid (2012), Bütün Türklərin Tətcümanı, Ozan Nəşriyyati, Bakı.
35
- Togan, Ahmed Zeki Velidi (2012), Memoirs.
36
- Togan, Zeki Velidi; "Gaspralı (Gasprinski), Ismail", The Encyclopaedia Of Islam, New Edition, VII,1966, Leiden, E. J. Brill.
37
- Toksoy, Ahmet, xx. Yüzyıla Girerken Türk Dünyası Ve İsmail Gaspıralı, Orkun Dergisi, Sayı 45, 2001.
38
- Tünç, Gökhan, İsmail Gaspıralı'nın Frengistan Mektupları Ve Darülrahat Müslümanları Adlı Romanlarında İdeoloji Ve Kurgu İlişkisi, Karadeniz Araştırmaları, Sayı 35, 2012.
39
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی پدیده راهزنی در سده هشتم هجری با تأکید بر روایات صفوهالصفا
چکیده فعالیت راهزنان به دلیل ماهیت این گروه همواره در سایه ابهام باقیمانده است. در صورتی که ماهیت راهزنان هر چه بوده باشد، بهعنوان یکی از گروههایی که با فعالیتهای خود بخشهای تمدنی و اقتصادی و بهطورکلی امنیت جامعه و اقتدار حکمرانان را تحت تأثیر قرار میدادند، قابل بررسی و ملاحظه است. علاوه بر این روزگار حکمرانی مغولها بهویژه در اواخر دوره ایلخانی در ایران دوره ویژهای از جهت رشد و افزایش شمار گروههای راهزنی و شیوع مسأله راهزنی محسوب میشود. از طرفی نیز مطالب اطلاعات متون تاریخنگاری تاریخ میانه ایران و اسلام از جهت توجه به این گروه بسیار اندک بوده و هرگونه تحقیق درباره راهزنان و سایر مباحث اجتماعی مرتبط با آنان مستلزم توجه به متون دیگری نظیر متون ادبی، عرفانی است. در این میان صفوهالصفا عنوان یکی از تألیفات مهم تذکرهای در دنیای تصوّف در اواخر عهد ایلخانی، در لابلای مطالب خود اطلاعاتی در مورد وضعیت و تشکیلات درونی راهزنان در دسترس قرار میدهد که تاکنون مورد توجه شایسته محققان قرار نگرفته است. هدف این مقاله بررسی روایات متعدد صفوهالصفا درباره پدیده راهزنی و تحلیل آنها بهمنظور شناخت حیات و فعالیتهای تشکیلات راهزنان است.
https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_4403_99361938f7045124d20df23ac812be8d.pdf
2015-03-21
121
144
-
واژگانکلیدی: راهزنی
حرامیان
گروه اجتماعی
صفوهالصفا
شیخ صفیالدین
مریدان
یزدان
فرخی
y_farrokhi@pnu.ac.ir
1
استادیار/ گروه تاریخ دانشگاه پیام نور
LEAD_AUTHOR
هوشنگ
خسروبیگی
kh_beagi@pnu.ac.ir
2
دانشیار/ گروه تاریخ دانشگاه پیام نور
AUTHOR
منابع و مآخذ
1
− آقا بزرگ تهرانی، (1405)، الذریعه الی تصانیف الشیعه، قم، اسماعیلیان.
2
− ابن بزّاز اردبیلی، (1376)، صفوهالصفا، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران، زریاب.
3
− استنفورد، مایکل، (1382)، درآمدی بر فلسفه تاریخ، ترجمه احمد گل محمدی، تهران، نی.
4
− بیغمی، مولانا محمد بن احمد، (1381)، داراب نامه، تصحیح ذبیح الله صفا، تهران، علمی فرهنگی.
5
− پطروشفسکی، ایلیا پاولویچ، (1357)، کشاورزی و مناسبات ارضی در ایران عهد مغول،کریم کشاورز، تهران، پیام، 2 ج.
6
− جوینی، عطاملک (1385)، تاریخ جهانگشای جوینی، به تصحیح محمد قزوینی، تهران، جهان کتاب.
7
− خسروبیگی، هوشنگ و فرخی، یزدان (1388)، «بررسی تعامل گروههای پیشهوری با طریقت شیخ صفیالدین اردبیلی بر اساس مندرجات صفوهالصفا»، پیک نور، س هفتم، ش دوم، 16-45.
8
− فرخی، یزدان، (1387)، «بر آن بیبها چرم آهنگران»، مزدک نامه: یادبود اولین سال درگذشت مهندس مزدک کیان فر، تهران.
9
− گردیزی، ابى سعید عبد الحى، (1363)، زین الاخبار، به تصحیح عبدالحی حبیبی، تهران، دنیای کتاب.
10
− موحد، صمد، (1369)، ابن بزاز، دایره المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج3، ص106.
11
− نخجوانی، محمد بن هندوشاه، (1976)، دستورالکاتب فی تعیین المراتب، تصحیح علیزاده، مسکو، انتشارات دانش.
12
− نخجوانی، محمد بن هندوشاه، (1964)، دستورالکاتب فی تعیین المراتب، تصحیح علیزاده، مسکو، انتشارات دانش.
13
− نیشابوری، فرید الدین عطار، (1387)، تذکره الاولیاء، به تصحیح دکتر محمد استعلامی، تهران، زوار.
14
− نیکیتین، بازیل، (1339)، « تجزیه تحلیلی از صفوهالصفا»، ترجمه باقر امیرخانی، تبریز، نشریه دانشکده ادبیات، س12، ش3.
15
− همدانی، رشیدالدین فضل الله، (1373)، جامع التواریخ، تصحیح محمد روشن، مصطفی موسوی، تهران، البرز.
16
− Floor, W.M. (1987), Asnāf, in: Encyclopedia Iranica, London and New York, Bibliotheca Persica Press, vol: IV, p: 772-778.
17
− Massignon, Louis (1949), Islamic Guild, Encyclopedia of social sciences, vol. viii, New York, The Macmilan, Company, pp: 214-216.
18
− Savory, Roger (1998), Ebn Bazzāz, Encyclopedia Iranica, London and New York, Bibliotheca Persica Press vol: VIII, p: 8.
19
ORIGINAL_ARTICLE
بحران سیاسی- اجتماعی کرمان در نیمه دوم قرن ششم و تأثیر آن در مهاجرت اوحدالدین کرمانی
چکیده
شیخ اوحداالدین حامد بن ابوالفخر کرمانی (635-561) از شعرا و صوفیان مشهور قرن هفتم هجری میباشد که به دلیل بحرانهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی، خاستگاه اصلی خود کرمان را به قصد بغداد ترک نمود. آغاز دوره فترت سلاجقه کرمان مصادف با حیات کودکی و نوجوانی این شاعر صوفی است که به دنبال مرگ طغرل بن محمد و درگیریهای داخلی بین شاهزادگان رخ داد. البته متعاقب این بحران داخلی، حمله خارجی غزها نیز موجب تشدید بحران داخلی و در نهایت منجر به سقوط این خاندان ترک در کرمان شد. در واقع بروز بحران سیاسی، اجتماعی و اقتصادی شرایط حیات را آنچنان طاقتفرسا نمود که طیف وسیعی از اقشار مختلف جامعه مجبور به جلای وطن شدند. لذا اوحدالدین کرمانی از جمله این افراد بود که در 16 سالگی موطن خود را ترک کرد. در مورد نسب اوحدالدین کرمانی اقوال متفاوتی از سوی مناقب نامه وی و به تبع آن برخی منابع ارایه شده است. مؤلف مناقب نامه خواسته و ناخواسته با انتساب وی به خاندان سلاجقه کرمان به نوعی اقدام به مجعول نمودن نسب این صوفی بزرگ نموده است. در این راستا، برخی آثار نیز بدون دقت نظر در این موضوع و با تکیه بر مستندات بیاساس نسبت به اثبات این مساله اهتمام نمودهاند. در رابطه با این صوفی و شاعر بزرگ دو مسأله مطرح است: اول این که وی به چه دلیل مجبور به مهاجرت از کرمان شد؟ دوم این که آیا وی واقعا به لحاظ نسبی میتواند به خاندان سلاجقه کرمان و ترک منتسب باشد یا خیر؟
برای پاسخگویی به دلایل خروج شیخ اوحدالدین از کرمان، با تکیه بر منابع آن عصر اوضاع سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به عنوان اساسیترین عامل خروج این صوفی بزرگ، مورد بررسی و نقد قرار گرفته شده است. از سوی دیگر در رابطه با مسأله انتساب وی به خاندان سلجوقی نیز با استناد به منابع دست اول به رد این ادعای بی اساس پرداخته شده است.
https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_4405_7044b98853a54b77e938eb0a0bf7b848.pdf
2015-03-21
145
169
کلید واژهها: شیخ اوحدالدین کرمانی
کرمان
سلاجقه کرمان
بحران سیاسی و اجتماعی
اصل و نسب اوحدالدین
محرم
مصطفوی
mostafavi@windowslive.com
1
دکترای تاریخ دوره میانه /دانشگاه آنکارا
LEAD_AUTHOR
منابع و مآخذ
1
− ابن اثیر، عزالدین ابی الحسن علی، (1399/1979)، الکامل فی التاریخ، ج 11، دارصادر، بیروت.
2
− ابن حوقل، ابی القاسم، (1992)، کتاب صورة الارض، منشورات دار مکتبة الحیاة، بیروت.
3
− ابن الشعار، کمال الدین ابی البرکات، (1426/2005)، عقود الجمان فی شعراء هذا الزمان، تحقیق سلمان الجبوری، ج 1، دارلکتب العلمیة، بیروت.
4
− ابن عربی، محی الدین محمد بن علی، (1420/1999)، الفتوحات المکیّه، ضبطه و صححّه و وضع فهارسه، احمد شمس الدین، ج 1، دارلکتب العلمیة، بیروت.
5
− ابن المستوفی، شرف الدین بن ابی البرکات، (1980)، تاریخ اربل، حققه و علق علیه، سامی بن السید حماس الصقار، ج 1، منشورات وزارة الثقافة والاعلام، جمهوریة العراقیة.
6
− ابن فوطی، عبدالرزاق بن احمد، (1374)، مجمع الاداب فی معجم الالقاب، تحقیق محمد الکاظم، ج 3، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
7
− الباکوی، عبدالرشید صالح بن نوری، 1971، کتاب تلخیص الاثار و عجائب الملک القهّار، ترجمه و علق علیه، الدکتور ضیاء الدین ابن موسی بونیاتوف، دارالنشر العلم، موسکو.
8
− الادریسی ابی عبدالله محمد بن عبدالله، (بیتا)، نزهة المشتاق فی اختراق الافاق، مکتبة الثقافة الدینیّة، ؟.
9
− الذهبی، شمس الدین ابی عبدالله محمد بن احمد، (1424/2003)، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر والاعلام ، حقّقه، و ضبط نصّه، و علّق علیه الدکتور بشار عوّاد معروف، ج14، دارالغرب الاسلامی، بیروت.
10
− اوحدالدین کرمانی، (1380)، دیوان رباعیات اوحدالدین کرمانی، به کوشش احمد ابومحبوب، سروش، تهران.
11
− اوحدی حسینی، تقی الدین محمد، (1389)، عرفات العاشقین، به کوشش ذبیح الدین صاحبکار، ج1، میراث مکتوب، تهران.
12
− بنداری اصفهانی، الفتح بن علی، (1318/1900)، تاریخ دولة آل سلجوق، الکتب العربیة، مصر.
13
− جامی، مولانا عبدالرحمن، (1375)، نفحات الانس، به تصحیح و مقدّمه و پیوست مهدی توحیدی پور، کتابفروشی محمودی، تهران.
14
− حامد کرمانی، افضل الدین ابوحامد بن حامد، (1326)، تاریخ افضل، دکتر محمد بیانی، نشر دانشگاه تهران، تهران.
15
− حامد کرمانی، افضل الدین ابوحامد بن حامد، (1311)، عقدالعلی للموقف الاعلی، بتصحیح و اهتمام علیمحمد عامری نائینی، مطبعۀ مجلس، طهران.
16
− دهخدا، علی اکبر، (1345)، لغتنامه، زیر نظر محمد معین، ج13، نواخانه، تهران.
17
− راوندی، محمد بن علی، (1333)، راحة الصدور و آیة السّرور، به کوشش محمّد اقبال، انتشارات امیرکبیر، تهران.
18
− فروزانفر ، بدیع الزمان، (1347)، مناقب اوحدالدین حامد بن ابی الفخر کرمانی، با تصحیح و حواشی، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران.
19
− قزوینی، زکریا بن محمد، (بی تا)، آثار البلاد و اخبار العباد، دارصادر، بیروت.
20
− کربلایی تبریزی، حافظ حسین، (1383)، روضات الجنان و جنات الجنان، به سعی و اهتمام محمد امین سلطان القرائی، انتشارات ستوده، تبریز.
21
− محمدبن ابراهیم، (1343)، سلجوقیان و غز در کرمان، بکوشش باستانی پاریزی، کتابفروشی طهوری، تهران.
22
− مستوفی، حمدالله، (1328/1910)، تاریخ گزیده، به کوشش ادوارد براون، ج1، کمبریج، لندن.
23
− مستوفی، حمدالله، (1331/1913)، نزهة القلوب، مقاله سوم، به کوشش لیسترنج، برلین.
24
− منشی کرمانی، ناصرالدین، (1362)، سمط العلی الحضرة العلیا، به اهتمام عباس اقبال، چ2، تهران.
25
− نیشابوری، خواجه امام ظهیرالدین، (1332)،سلجوقنامه، به کوشش اسماعیل، کلاله خاور، تهران.
26
− وزیری کرمانی، احمد علی خان، (1340)، تاریخ کرمان، به کوشش باستانی پاریزی، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
27
− یاقوت حموی، شهاب الدین، (1397-1977)، معجم البلدان، ج4، دارصادر، بیروت.
28
− Bayram, Mikail, (1999), Şeyh Evhadü’d-Din Hâmid El Kirmani ve Evhadiyye Hareketi, S.Ü. Vakfı Yayınları, Konya, 1999.
29
− Es-Sakkar, Sâmî, (2002), “Muîd”, C.XXXI, DİA, İstanbul, 2002. ss.86-87.
30
− Evhadüddin Kirmani,(1999), Rubaîler, nşr, Mehmet Kanar, insan yayınları, İstanbul.
31
− Köymen Mehmet Altay, (1944), “Büyük Selçuklular İmparatorluğunda Oğuz İsyanı (1153)”,A.Ü.D.T.C.F.D, Cilt 5, ss.159-186.
32
− Şeyh Evhadü’d-din Hâmid el-Kirmânî ve Menâkıb-Nâmesi, (2008), çev. Mikail Bayram, NKM, İstanbul.
33
ORIGINAL_ARTICLE
طب عامیانه در ایران عصر ناصری
چکیده
یکی از موضوعات مهم در تاریخ اجتماعی ایران عصر ناصری، که تابهحال چندان مورد توجه قرار نگرفته است، نقش و جایگاه طب عامیانه در نظام درمانی میباشد. نظام طب و درمان در این دوره به نوعی آمیخته با تقدیرگرایی و در شرایط فقدان و کمبود هر نوع خدمات طبی دولتی و نیز کم توجهی خود مردم نسبت به امور بهداشتی بود. در چنین شرایطی، باورهای عامیانه در ارائه نوع خدمت درمانگران مختلف در شاکله سه گروه عمده حکیمان و دلاکان، گروههای مرتبط با اوراد و ادعیه خوانان و نیز زنان و پیرزنان، تأثیرگذار بود. منابع اطلاعاتی این درمانگران، اغلب برگرفته از دانش پیشینیان در قالب طب سنتی و طب عامیانهی مرسوم بود که مورد اخیر در ارائه راههای شناخت بیماری و شیوههای درمانی، نقشی مهم بر عهده داشت. طب دوره ناصری به جهتی دیگر نیز مطمح نظر میباشد و آن ورود طب نوین فرنگی با راهکارهای جدید درمانی بود که این موضوع مخالفتهایی را به دنبال داشت. تدریس طب جدید در دارالفنون نقطه عطفی در تاریخ طب ایران بود، اما این امر از سطح گرایش مردم نسبت به طب عامیانه نکاست؛ بلکه در پایان این دوره، پزشکی نوین هم ردیف با طب عامیانه در کنار هم به کار گرفته میشدند. این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی علل تأثیرگذار در گرایش مردم به طب عامیانه و تداوم آن در دوره ناصری علیرغم ورود طب نوین فرنگی خواهد پرداخت.
https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_4406_53f5f30fb8e714e6fb9be65d6519b9d6.pdf
2015-03-21
171
201
کلیدواژهها: دوره ناصری
طب عامیانه
فرهنگ سلامت
شیوههای درمانی
درمانگران
جادو
جلیل
نائبیان
jnayebian@gmail.com
1
دانشیار/ گروه تاریخ دانشگاه تبریز
AUTHOR
رضا
دهقانی
rdehghani@ut.ac.ir
2
دانشیار /گروه تاریخ دانشگاه تبریز
AUTHOR
جواد
علی پور سیلاب
javadalipoor@tabrizu.ac.ir
3
دانشجوی دکتری تخصصی/ دانشگاه تبریز (نویسنده مسئول)
AUTHOR
منابع و مآخذ
1
− آرشیو ملی ایران، شناسه سند: ۲۹۶/۲۱۸۷۶.
2
− آل داوود، سید علی (1371)، نامههای امیر کبیر به انضمام رساله نوادر الامیر، تهران، نشر تاریخ ایران.
3
− آل داوود، سیدعلى (1378)، گردآورنده، دو سفرنامه از جنوب ایران، تهران، امیر کبیر.
4
− براون، ادوارد گرانویل (1387)، یک سال در میان ایرانیان، مترجم مانی صالحی علامه، تهران، اختران.
5
− اردبیلی، ابراهیم بن ملا حسین (1316ق)، گزارشی از همهگیری وبا و طاعون سال ۱۳۱۰ [نسخه خطی] شماره مدرک کتابخانه مجلس ۱۰-۱۲۴۲۳IR.
6
− اعتمادالسلطنه (1350)، روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه (مربوط به سال های 1292 تا 1313 هجری قمری) با مقدمه و فهارس از ایرج افشار، تهران، موسسه انتشارات امیر کبیر محدث، میرهاشم (1391)، رسائل اعتمادالسلطنه: شامل بیست و چهار رساله، تهران، اطلاعات.
7
− اعتمادالسلطنه، محمدحسنخان (1374)، چهل سال تاریخ ایران، به کوشش ایرج افشار، ج 2، تهران، اساطیر.
8
− اماناللهبنفتحعلیشاه (1285 ق)، امانالبلیة [نسخه خطی] کتابخانه ملی، شناسه کد کتاب 1732817.
9
− انصاری کاشانی (1288 ق)، مسافرت تفلیس = سفرنامه تفلیس [نسخه خطی]، شماره مدرک کتابخانه مجلس ۱۰-۵۱۹۹.
10
− اورسل، ارنست (1353)، سفرنامه اورسل (1882 م)، ترجمه علی اصغرسعیدی، [تهران، زوار].
11
− اولیویه، ا (1371)، سفرنامه اولیویه، ترجمه محمد طاهر میرزا، باهتمام غلام رضا ورهرام، تهران، انتشارات اطلاعات.
12
− برجسته، سحر و همکاران (1393)، سلامت، بهداشت و زیبایی در عصر قاجار، ترجمه مسعود کثیری، تهران، امیرکبیر.
13
− بروگش، هنریش (1368)، سفری به دربار سلطان صاحبقران (1859-1861)، 2 جلد، ترجمه مهندس کردبچه، تهران، انتشارات اطلاعات.
14
− بل، گرترود (1363)، تصویرهایی ازایران، ترجمه بزرگمهرریاحی، تهران، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
15
− بنجامین، س.ج.و. (1369)، سفرنامه بنجامین (عصرناصرالدین شاه)، ترجمه محمدحسین کردبچه، تهران، جاویدان.
16
− بندر، هانری (1320ق)، سیاحتنامه هانری بندر [نسخه خطی]/ مترجم: محمود طبیب، شماره مدرک کتابخانه مجلس ۱۰-۵۲۲۹.
17
− بیشوب، ایزابلا (1375)، از بیستون تا زردکوه بختیاری، ترجمه مهراب امیری، تهران، نشر سهند- نشر آنزان.
18
− بیهقی، حسینعلی (1367)، پژوهش و بررسی فرهنگ عامه ایران، [مشهد] اداره موزه های آستان قدس رضوی.
19
− پولاک، یاکوب ادوارد (1368)، سفرنامه پولاک (ایران و ایرانیان)، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
20
− پولاک، یاکوب ادوارد (1392)، نامه ها و گزارشهای پزشکی یاکوب ادوراد پولاک از ایران 1852-1862، گرد آورنده و ویراستار افسانه گشتر (جلیل زاده)، مترجم تورج آرامش، با پیشگفتاری از کارل هولوبار، تهران، چوگان دانشگاه علوم پزشکی و خدما ت درمانی تهران.
21
− تبریزی، میرزا یوسف خان مستشارالدوله (1386)، رساله موسوم به یک کلمه، باهتمام علیرضا دولتشاهی، تهران، انتشارات بال.
22
− تهرانى، میرخانى، سید مصطفى (1385) سفرنامه گوهر مقصود، به کوشش زهرا میرخانى، تهران، میراث مکتوب.
23
− جانب اللهی، محمد سعید (1390)، پزشکی سنتی و عامیانه مردم ایران با نگاه مردم شناختی، تهران، امیرکبیر.
24
− جکسن، ابراهم و.ویلیامز (1352) سفرنامه جکسن (ایران درگذشته و حال)، ترجمه منوچهر امیری- فریدون بدره ای، تهران، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی.
25
− حسن بیگی، م. (1368)، تهران قدیم، تهران، ققنوس.
26
− الحسینی التبریزی، علی بن محمد (1202؟ 1316 ق) قانون العلاج/ علیبنمحمد الحسینی التبریزی؛ بخط عسکر بن حسین، شماره مدرک کتابخانه مجلس ۱۱-۲۳۸۶ IR
27
− حق نظر، حکیم باشی (1292ق) حل معما (درآداب حدوث مرض وبا)[نسخه خطی] کتابخانه ملی، شناسه کد کتاب 1126165.
28
− خوانساری، آقا جمال (2535)، کلثوم ننه، تهران، مروارید.
29
− دنبلی، عبدالرزاق بیگ (1383)، مآثر سلطانیه (تاریخ جنگ های اول ایران و روس)، تصحیح و تحشیه غلامحسین زرگری نژاد، تهران، موسسه انتشاراتی روزنامه ایران.
30
− دوراند، سرتی مور (1346)، سفرنامه دوراند، ترجمه علیمحمد ساکی، خرم آباد لرستان، کتابفروشی محمدی.
31
− دیولافوا، ژن (1378)، سفرنامه مادام دیولافوا (ایران وکلده) ترجمه همایون فره وشی (مترجم همایون سابق)، تهران، قصه پرداز.
32
− راولینسون، سرهنری (1362)، سفرنامه راولینسون (گذر از زهاب به خوزستان)، ترجمه دکتر سکندر امان اللهی بهاروند، تهران، آگاه.
33
− رایت، دنیس (1357)، انگلیسیان در ایران، مترجم غلامحسین صدری افشار، تهران، انتشارات دنیا.
34
− رجایی، عبدالمهدی (1383)، تاریخ اجتماعی اصفهان در عصر ظل السلطان (از نگاه روزنامه فرهنگ اصفهان)، اصفهان، دانشگاه اصفهان.
35
− رینگر، مونیکا (1381)، دین وگفتمان اصلاح فرهنگی دردوران قاجار، ترجمه مهدی حقیقتخواه، تهران، ققنوس.
36
− ساوجی، موسی بن محمد رضا (قرن 13) دستور الاطباء فی دفع الطاعون و الوبا، [نسخه خطی] کتابخانه ملی، شناسه کد کتاب 1693175.
37
− سایکس، سرپرسی (1316)، هشت سال درایران یا ده هزارمیل سیر در کشور شاهنشاهی، ترجمه و تذبیل حسین سعادت نوری، ج 2، [تهران]، چاپخانه ارمغان.
38
− سرنا، کارلا (1363)، مردم و دیدنی های ایران «سفرنامه کارلا سرنا»، ترجمه غلامرضا سمیعی، تهران، نشر نو.
39
− سنندجی، شکر الله بن عبد الله (1375) تحفه ناصری در تاریخ جغرافیای کردستان، محقق حشمت الله طبیبی، تهران، انتشارات امیر کبیر.
40
− شل، لیدی (1362)، خاطرات لیدی شیل (همسروزیرمختارانگلیس دراوائل سلطنت ناصرالدین شاه)، ترجمه حسین ابوترابیان، تهران، نشرنو.
41
− طالبوف، عبدالرحیم (1346)، کتاب احمد، تهران، سازمان کتابهای جیبی.
42
− عباس میرزا قاجار (ملک ارا) (1325)، شرح حال عباس میرزا ملک آرا، با مقدمه ای از عباس اقبال آشتیانی، به کوشش دکتر عبدالحسین نوائی، تهران، انجمن نشر آثار ایران.
43
− عباسی، محمدرضا (1372) گزارشهای اوضاع سیاسی اجتماعی ولایات عصر ناصری ١٣٠٧(ﻫ.ق)، به کوشش محمدرضا عباسی پرویز بدیعی، سازمان اسناد ملی ایران پژوهشکده اسناد، تهران.
44
− عین السلطنه، قهرمان میرزا سالور (1374)، روزنامه خاطرات عینالسلطنة، ج 1 و 2، تهران، اساطیر.
45
− فصیح مراغهای، عبدالغفار بن محمد (1261ق) تاریخ چند حادثه در مراغه و آذربایجان [نسخه خطی] شماره مدرک کتابخانه مجلس ۱۴۱۳IR.
46
− فلور، ویلم (1386)، سلامت مردم در ایران قاجار، مترجم ایرج نبی پور، تهران، دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی بوشهر با همکاری دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی تهران، مرکزتحقیقات اخلاق وتاریخ پزشکی
47
− فووریه (1385)، سه سال در دربار ایران، ترجمه عباس اقبال آشتیانى، تهران، نشرعلم.
48
− گزارش ایران به سال 1305 ق/1877م از یک سیاح روس (1363) ترجمه سید عبدالله، به اتمام محمد رضا نصیری، تهران، کتابخانه طهوری.
49
− گوبینو، ژوزف آرتور (1383) سفرنامه کنت دو گوبینو (سه سال در آسیا)، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران، نشر قطره.
50
− گوبینو، کنت دو (1341) نامه های ایرانی، ترجمه عذرا غفاری، بیجا، بینا.
51
− ماساهارو، یوشیدا (1373)، سفرنامه یوشیدا ماساهارو، ترجمه دکتر هاشم رجب زاده با همکاری ی، نی ئی یا، مشهد/، موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
52
− متین، پیمان (1389)، انسان شناسی در پزشکی: آشنایی با انسان شناسی در پزشکی، تهران، سفیر اردهال.
53
− مجلسی، محمد باقر (1381)، حلیه المتقین، تهران، آبیار.
54
− مجموعه دعا و طب (بی تا) مولف ناشناخته، [نسخه خطی] کتابخانه ملی، شناسه کد کتاب 1764985.
55
− محمود بن عبدالکریم (معتمدالحکما) (1310ق)، کتابچه وبائیه [چاپ سنگی] کرمان: [بینا]. کتابخانه ملی، شناسه کد کتاب 1119352.
56
− مطالب پراکنده (1251ﻫ.ق) مؤلف ناشناخته [نسخه خطی] شماره مدرک کتابخانه مجلس ۱۰-۴۰۴۷۲ IR
57
− معیرالممالک، دوستعلی خان (1390)، یادداشتهایی از زندگانی خصوصی ناصرالدین شاه، تهران، نشر تاریخ ایران.
58
− مکنزی، چارلز فرانسیس (1359)، سفرنامه شمال: گزارش اولین کنسول انگلیس در رشت از سفر به مازندران و استرآباد، ترجمه منصوره اتحادیه (نظام مافی) تهران، نشر گستره.
59
− ملک راه، علیرضا (1385)، آیینهای شفا: مباحثی در مردم شناسی پزشکی: جنگ، قدرت و بیماری، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور –پژوهشکده مردم شناسی، نشر افکار.
60
− میرزا خانلرخان (1351)، سفرنامه خانلرخان اعتصام الملک، تهران، منوچهر محمودی.
61
− ناطق، هما (1358)، مصیبت وبا و بلای حکومت، تهران، نشر گستره.
62
− نجم الدوله، عبد الغفار بن علی محمد (1386)، سفرنامه دوم نجم الدوله به خوزستان، به کوشش احمد کتابی، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
63
− نجم الملک، میرزا عبدالغفار (1385)، سفرنامه خوزستان «از چهار شنبه 22 ذیالحجه 1298 هجری قمری تا یکشنبه 14 رمضان 1299 هجری قمری»، به کوشش سید محمد دبیر سیاقی، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
64
− وامبری، آرمینیوس (1372)، زندگی و سفرهای وامبری دنباله سیاحت درویشی دروغین، ترجمه محمدحسن آریا، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
65
− وقایع اتفاقیه (روزنامچه اخبار دارالخلافه طهران) (1373)، تهیه و تنظیم کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران، جلد اول و چهارم، تهران، کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران با همکاری مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه.
66
− وهوسه، بابن (1363)، سفرنامه جنوب ایران، ترجمه وتعلیقات از محمدحسن خان اعتمادالسلطنه، مصحح میرهاشم محدث، تهران، دنیای کتاب.
67
− ویشارد، جان (1363)، بیست سال در ایران، ترجمه علی پیرنیا، تهران، مؤسسه انتشارات نوین.
68
− ویلس، چارلز جیمز (1363)، تاریخ اجتماعی ایران درعهد قاجاریه، ترجمه سید عبدالله، به کوشش حمید دودانگه، مهرداد نیکنام، تهران، فردین.
69
− ییت، چارلز ادوارد (1365)، خراسان و سیستان، سفرنامه کنلل ییت به ایران و افغانستان، ترجمه قدرت الله روشنى و مهرداد رهبرى، تهران، انتشارات یزدان.
70
− Arnold, R. Arthur, Sir (1877), Through Persia by caravan, Publisher New York, Harper & brothers.
71
− De windet, harry (1891), A ride to India across Persia and Baluchistan with illustrations by Herbert walker, London, Chapman and hall.
72