%0 Journal Article %T تحولات زبانی آذربایجان در ‌تاریخ‌نگاری ‌محمدجواد مشکور %J فصلنامه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام %I دانشگاه تبریز %Z 2251757X %A جعفری, فرهاد %A صدقی, ناصر %A سلماسی زاده, محمد %A دین پرست, ولی %D 2021 %\ 03/21/2021 %V 12 %N 26 %P 87-110 %! تحولات زبانی آذربایجان در ‌تاریخ‌نگاری ‌محمدجواد مشکور %K ‌محمدجواد مشکور %K ‌تاریخ‌نگاری %K آذربایجان %K فهلوی %K آذری %K زبان ترکی %R 10.22034/jiiph.2021.12968 %X ‌محمدجواد مشکور (1297-1374ش.) از جمله مورخان آکادمیک و دانشگاهی معاصر است که طی چهار دوره فعالیت علمی و دانشگاهی، مسائل و موضوعات مختلفی از تاریخ ایران را از دورۀ باستان تا معاصر بررسی کرده است. با عنایت به وسعت و گستردگی موضوعی تحقیقات مشکور، در پژوهش حاضر، ‌تاریخ‌نگاری و تاریخ‌نگری وی در رابطه با موضوعات و مسائل فرهنگی مربوط به تاریخ و زبان آذربایجان بررسی شده است. طی دوره دوم پهلوی که عصر غلبۀ رویکرد ناسیونالیستی در ‌تاریخ‌نگاری رسمی و دانشگاهی ایران بود، یکی از ‌مهم‌ترین مسائل، نحوه پرداختن به ‌مسئلۀ زبان و هویت ترکی در آذربایجان بود. از جمله ‌مهم‌ترین تلاش‌ها در این زمینه، اثبات هویت فرهنگی و زبانی آذری، ‌به‌عنوان شاخه‌ای از زبان‌های پهلوی باستان، برای آذربایجان بود. رویکردی که نتیجه آن نفی زبان و هویت ترکی از آذربایجان بود. ‌محمدجواد مشکور همسو با شرایط زمانه، بخش مهمی از تحقیقات خود را به تاریخ گویش آذری در آذربایجان و نسبت و رابطۀ آن با زبان ترکی اختصاص داد. وی در خصوص تحول زبان مردم آذربایجان در بستر تاریخ، قائل به چندین دورۀ تاریخی است. دورۀ اول تاریخ پیشاآریایی است که در آن، زبان رایج در آذربایجان ماننایی و اورارتویی بود. دورۀ دوم مربوط به مهاجرت اقوام آریایی و تاریخ باستان ایران است که طی آن زبان «مادی- پهلوی» به زبان رایج آذربایجان تبدیل شد. با گذار جامعۀ ایرانی از دورۀ باستان به دورۀ اسلامی، شاخه‌ای از زبان «مادی-پهلوی» در آذربایجان تداوم یافت که مشکور آن را « فهلوی آذری» عنوان کرده است. به نظر وی از دورۀ سلجوقیان، با استقرار ترکان اغوز در آذربایجان، زبان ترکی به‌صورت تدریجی در آذربایجان رواج یافت و طی دورۀ صفویه ‌به‌عنوان زبان غالب، جایگزین «فهلوی آذری» شد. مشکور زبان ترکی رایج در آذربایجان کنونی را «ترکی آذری» عنوان کرده و آن را حاصل ادغام «ترکی غزی» با گویش «فهلوی آذری» دانسته است. %U https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_12968_2002c932ff8553b11f46bb69bfa7ea27.pdf