بررسی تأثیر تحولات اجتماعی بر تن‌پوش صفویان (907-1135 ه.ق) در آیینه نگاره‌ها

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد پژوهش هنر -دانشکده هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشیار گروه پژوهش هنر -دانشکده هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

تن‌پوش افراد در دوره صفوی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، این اهمیت از آن‌جهت است که عصر صفوی در تاریخ ایران پس از اسلام به لحاظ تحولات مهم سیاسی– اجتماعی دوره ویژه‌ای محسوب می‌شود. کشور ایران در این دوره در تمام زمینه‌های سیاسی، مذهبی، اجتماعی، اقتصادی و هنری دستخوش تحولاتی شد. به‌ویژه آن‌که هم‌زمانی این تحولات، با گسترش حضور اروپاییان در صحنه‌های مختلف اجتماع ایران بر اهمیت توجه به تأثیر تحولات این دوره می‌افزاید. تن‌پوش صفویان نیز، به‌عنوان بخشی از فرهنگ جامعه از تأثیر این تحولات برکنار نماند و می‌توان نشانه‌های تحول تن‌پوش را در نگاره‌های آن دوره به‌وضوح مشاهده نمود. در این پژوهش سعی بر آن است، با مطالعه نگاره‌های به‌جامانده از دوره صفوی، آن دسته از تحولات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی که در تحول تن‌پوش در این دوره نقش داشته‌اند، مورد بررسی قرار گیرد. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد؛ در این دوره رشد اقتصادی و پیشرفت صنایع نساجی تأثیر مستقیم بر بافته‌ها و تن‌پوش جامعه دارد و لباس از ظرافت، زیبایی و تنوع قابل توجهی برخوردار می‌شود. همچنین در نتیجه افزایش ارتباط با اروپا و مبادلات فرهنگی که صورت گرفت، به‌تدریج عناصری از پوشاک غربی وارد فرهنگ پوشش ایرانی شد. در این تحقیق از روش توصیفی- تحلیلی و برای گردآوری مطالب از روش کتابخانه‌ای و اسنادی استفاده شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Impact of Social Change on Safavid Clothing (907-1135AD) Via the Reflection of Miniatures

نویسندگان [English]

  • samira seifali 1
  • asghar fahimifar 2
1 Faculty of Art- Tarbiat Modares University-Tehran
2 Associate Professor, Faculty of Art, Tarbiat Modares University
چکیده [English]

People cloth had particular importance in the Safavid period. This importance came from the significant socio-political developments of the history of Iran after Islam in the Safavid era. In this period Iran was changed in all aspects of political, religious, social, economic, and art. Especially the importance of paying attention to impact of developments in this period, increased by the synchronicity of these developments with the spread of European presence in various scene of Iran social. As part of culture of the society Safavid clothing were affected by these developments and it can be seen clearly in the paintings of that period as a sign of the evolution of clothing. This study has been tried, to be examined those political, cultural, and social development that had effect on clothing in the Safavid period by studying the paintings that left from that period. As a results of the study indicates that in this period, economic growth and textile industry development has a direct effect on woven and clothing of the society and this causes considerable beauty and elegance in a cloth and as a result of increase ties with Europe and cultural exchanges gradually caused revealing some elements of western clothing to the Iranian cloth.The present study is a descriptive-analytical study and the data was collected in a desk study.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Social change
  • Clothing evolution Safavid Clothing
  • Miniatures
−        آژند، یعقوب، (1385)، مکتب نگارگری اصفهان، فرهنگستان هنر.
−        پوپ، آرتور اپهام، (1387)، سیری در هنر ایران، ج 5، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
−        تقوی، عابد، سیده مونا، موسوی، بررسی حضور اجتماعی زنان و سیر تحول پوشش در نگاره‌های عصر صفوی، زن و فرهنگ، شماره 18، (1392).
−        حکیمیان، بدری، بررسی فرم و طرح جامه‌های دوره صفوی از طریق مکاتب نگارگری، فرهنگ اصفهان، شماره 32، (1385).
−        حقیقت، عبدالرفیع، (1369)، تاریخ هنرهای ملی و هنرمندان ایرانی، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان.
−        خلج امیر حسینی، مرتضی، (1391)، رموز نهفته در نگارگری، تهران، کتاب آبان.
−        فریر، رانلد دبلیو (1384)، برگزیده و شرح سفرنامه شاردن، ترجمه حسین هژبریان، تهران، وزارت ارشاد اسلامی.
−        روح فر، زهره،، زری‌بافی در دوره صفوی، کتاب ماه هنر، شماره 17 و 18، (1378).
−        سیوری، راجر، (1372)، ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزی، تهران، نشر مرکز.
−        شاهکارهای نگارگری ایران، (1384)، تهران، موزه هنرهای معاصر.
−        شریعت پناهی، سید حسام‌الدین، (1374)، اروپایی‌ها و لباس ایرانیان، تهران، نشر قومس.
−        غیبی، مهرآسا، (1385)، هشت هزار سال پوشاک اقوام ایرانی، تهران، هیرمند.
−        فضل وزیری، شهره، لباس و پارچه صفویان به روایت نگارگری، کتاب ماه هنر، شماره 159، (1390).
−        کبیری، فرانک، اردشیر، بروجنی، بررسی خط نگاره‌های موجود بر روی پارچه‌های زری دوره صفویه، کتاب ماه هنر، شماره 156، (1390).
−        کریمیان، حسن، مژگان، جایز، تحولات ایران عصر صفوی و نمود آن در هنر نگارگری، مطالعات هنر اسلامی، شماره 7، (1386).
−        کنبای، شیلا، (1386)، عصر طلایی هنر ایران، ترجمه حسن افشار، تهران، نشر مرکز.
−        هدایتی، سوده، مهناز، شایسته فر، تأثیر سبک نقاشان عهد صفوی بر طراحی پارچه‌های این دوره، کتاب ماه هنر، شماره 141، (1384).
−        یار شاطر، احسان، (1382)، پوشاک در ایران‌زمین، تهران، انتشارات امیرکبیر.
−        www.metmuseum.org
−        www.asia.si.edu
−        en.wikipedia.org
−        www.fotografia.islamoriente.com
−        www.britishMuseum.org
−        www.vam.ac.uk
−        www.sotheby.com
−        www.mfa.org
−        www.pinterest.com
منابع تصاویر
−        تصویر 1: مخمل با طراحی نگاره آب‌تنی شیرین، قرن 10(ه.ق)، موزه متروپلیتن، منبع 19.
−        تصویر 2: آب‌تنی شیرین، هنرمند (؟)، خمسه نظامی، قرن 10 (ه.ق)، گالری هنری فریه، منبع 20.
−        تصویر 3: بخشی از یک نگاره شاهنامه شاه‌طهماسبی، درباریان با کلاه قزلباش، قرن 10(ه.ق)، شاهکارهای نگارگری ایران. منبع 10.
−        تصویر 4: تفرج در طبیعت، شاهزاده صفوی با تاج کلاه قزلباش، هنرمند (؟)، منتخبات بوستان، سده دهم (ه. ق)، کاخ گلستان. شاهکارهای نگارگری ایران.
−        تصویر 5: عمامه یا دستار یک جوان دوره صفویه، محمدقاسم، قرن 11 (ه.ق)، کاخ گلستان. شاهکارهای نگارگری ایران، منبع 10.
−        تصویر 6: محمود و ایاز، محمدعلی، قرن 11(ه.ق)، موزه رضا عباسی. شاهکارهای نگارگری ایران، منبع 10.
−        تصویر 7 و 8: تصاویری از سفرنامه شاردن که چادر زنان را نشان می‌دهد. منبع 21.
−        تصویر 9: راست، بخشی از دیوارنگاره کاخ چهل‌ستون که مقنعه زنان را می‌نمایاند، اوایل قرن 11 (ه.ق). منبع 22.
−        تصویر 10: چپ، زنی در حال شمردن با انگشتانش، معین مصور، قرن 11 (ه.ق)، موزه بریتانیا، منبع 23.
−        تصویر 11: مخمل با نقوش سبک رضا عباسی، اواخر سده 11، موزه ویکتوریا و آلبرت لندن، منبع 24.
−        تصویر 12: بالاپوش مخمل با زمینه زربفت، استفاده از نقوش نگارگری در تن‌پوش، موزه سلطنتی استکهلم، منبع 29.
−        تصویر 13: شاهزاده ملبس به قبای زربفت، محمد هروی، اواسط قرن 10(ه.ق)، گالری هنرفریه واشنگتن، منبع 20.
−        تصاویر 14 و 15: تصاویر یک آلبوم که نقوش زیبای تن‌پوش را نشان می‌دهد، اوایل قرن 17، موزه متروپلیتن نیویورک. منبع 19.
−        تصویر 16: راست، جوان در لباس اروپایی، رضا عباسی، قرن 11 (ه.ق). منبع 25.
−        تصویر 17: چپ، جوان در لباس اروپایی، هنرمند (؟)، نیمه قرن 11 (ه.ق)، موزه متروپلیتن، منبع 19.
−        تصویر 18: راست، بخشی از نگاره بزم اسکندر، خمسه نظامی، قرن 10(ه.ق)، موزه متروپلیتن نیویورک. منبع 19.
−        تصویر 19: چپ، تدبیر کنیزکان رودابه برای دیدار با زال، قرن 10 (ه.ق)، منسوب به میر مصور، شاهکارهای نگارگری ایران. منبع 10.
−        تصویر 20: تن‌پوش مردان، قرن 11(ه.ق)، سفرنامه شاردن، منبع 21.
−        تصویر 21: بخشی از دیوارنگاره کاخ چهل‌ستون که مقنعه زنان را می‌نمایاند، اوایل قرن 11 (ه.ق). منبع 22.
−        تصویر 22: تن‌پوش زنان در تصاویر سفرنامه شاردن، منبع 21.
−        تصویر 23: راست، مرد جوان، محمد یوسف، قرن 11 (ه.ق)، موزه ارمیتاژ. منبع 29.
−        تصویر 24: چپ، مرد جوان، برگی از یک آلبوم، هنرمند (؟)، نیمه اول قرن 11(ه.ق)، موزه هنرهای زیبای بوستون. منبع 27.
−        تصویر 25: جوان در لباس اروپایی، هنرمند (؟)، قرن 11 (ه.ق)، موزه بریتانیا، منبع 23.
−    تصویر 26: جوان نشسته در لباس اروپایی با کلاه‌فرنگی، میر یوسف، قرن 11(ه.ق)، موزه بریتانیا، منبع 23. تصویر 27: شاه‌عباس و خان عالم، رضا عباسی، قرن 11(ه.ق)، کتابخانه عمومی سن‌پترزبورگ.