سیادت و سادات در عصر قاجار (بررسیِ بودباش، معیشت و کارکردهای سادات)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه تاریخ دانشگاه شهید باهنر کرمان

2 هیئت علمی/ دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

در میانِ گروه‌هایِ اجتماعیِ جامعة ایران در دورة اسلامی سادات به‌دلیلِ انتساب به پیامبرِ اسلام (ص) و ائمة اطهار (ع) و تجلّی در پاره‌ای از عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی جایگاهِ در خورِ اعتنایی داشتند. با عنایت به جایگاهِ تثبیت شدة سادات در جامعة ایران بر اساسِ مؤلفه‌های مذکور در پیش از تأسیس حکومت قاجار و ضرورتِ تمسکِ دودمانِ قاجار به سادات برای کسبِ مشروعیتِ دینی در دورة تثبیتِ حکومت‌شان این گروهِ اجتماعی شبکه‌ای از نقش‌های متنوع را برعهده گرفت. پژوهشِ حاضر می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد که، سادات چه جایگاه، کارکرد و مناسباتی در جامعة ایرانِ عصر قاجار داشتند؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که سادات به موازاتِ مناسباتِ گسترده با حاکمیت و گروه‌های گوناگونِ اجتماعی، گروهی متمایز بودند که در واحدهایِ اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی کارکردهای متنوعی داشتند که این کارکردها عمدتاً ناشی از فقدانِ نهادهای اجتماعی و سیاسی در جامعة ایرانِ عصر قاجار بود و همین امر موجبِ به رسمیت شناخته شدنِ نقش آفرینیِ آن‌ها از سویِ حاکمیت و گروه‌های اجتماعی به مثابه نیرویی میانجی شده بود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sadats during the Qajar Period (Habitat, Livelihood and Functions of Sadats)

نویسندگان [English]

  • Mohammad Tayebi 1
  • Farhad Dashtak Nia 2
1 Associate Professor of History of Shahid Bahonar University of Kerman
2 Assistant Professor of History of Shahid Bahonar University of Kerman
چکیده [English]

Among the social groups of the Iran society during the Islamic period, Sadats were well placed in a number of cultural, social and political spheres due to their attachments with the Prophet of Islam (PBUH) and Ahlul Bayt. Considering the established status of Sadats in Iran society based on the components mentioned before, the establishment of the Qajar regime and the necessity for the Qajar dynasty to support Sadats to gain religious legitimacy during the period of the establishment of their government, this social group assumed a network of various roles. The present research tries to answer this question: what place, function, and relations did Sadats have in the Qajar era of Iran? The findings of this research showed that Sadats, along with extensive relations with the government and various social groups, were a different group that had various functions in the economic, social, cultural and political units, which were mainly due to the lack of social and political institutions in the Iran society, in the Qajar era. This led to the recognition of their roles as a mediating force by the government and the social groups.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sadats
  • Qajar
  • Habitat
  • Social-Political Functions
منابع
-     آبراهامیان، یرواند (1389)، تاریخ ایران مدرن، ترجمة محمد ابراهیم فتاحی، تهران، نشر نی.
-     اتحادیه، منصور، روحی، سعید (1385)، در محضر شیخ فضل‌الله، ج2، تهران، نشر تاریخ ایران.
-     احتشام السلطنه (1366)، خاطرات، به کوشش سید مهدی موسوی، تهران، زوار.
-     اسناد تاریخی خاندان غفاری (1380)، ج2، تهران، بنیاد موقوفات افشار.
-     اعتصام‌الملک، میرزا خانلرخان (1351)، سفرنامه خانلرخان اعتصام‌الملک، به کوشش منوچهر محمودی، تهران، ناشر مؤلف.
-     اعتمادالسلطنه، محمدحسن‌خان (1367)، تاریخ منتظم ناصری، تهران، انتشارات دنیای کتاب.
-     افضل‌الملک، غلامحسین (1361)، افضل التواریخ، تهران، نشر تاریخ ایران.
-    الجمال(1386)، تهران، مؤسسة انتشارات دانشگاه تهران.
-     الگار، حامد (1369)، دین و دولت در ایران، ترجمة ابوالقاسم سری، تهران، انتشارات توس.
-     اورسل، ارنست (1353)، سفرنامة اورسل، ترجمة علی اصغر سعیدی، تهران، زوار.
-     ایران، جلدهای 3 و 4 و 5، تهران، کتابخانة ملی جمهوری اسلامی ایران با همکاری مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، 1375 و 1376 و 1378.
-     فلاندن، اوژن (1356)، سفرنامه، ترجمة محمدحسین نورصادقی، تهران، انتشارات کتابفروشی اشرافی.
-     بارنز، الکس (1366)، سفرنامه، ترجمة حسن سلطانی‌فر، مشهد، انتشارات معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.
-     براون، ادوارد (1380)، انقلاب مشروطیت ایران، ترجمة مهری قزوینی، تهران، انتشارات کویر.
-     ــــــــــ (1376)، یکسال در میان ایرانیان، ترجمة ذبیح‌الله منصوری، تهران، انتشارات فخر رازی.
-     بروگش، هنریش (1368)، سفری به دربار سلطان صاحبقران، ترجمة مهندس کردبچه، تهران، انتشارات اطلاعات.
-     تاج‌السلطنه (1361)، خاطرات، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران، نشر تاریخ ایران.
-     تهرانی، کاتوزیان (1379)، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، شرکت سهامی انتشار.
-     جورابچی، محمدتقی (1386)، حرفی از هزاران کاندر عبارت آمد...، تهران، نشر تاریخ ایران.
-     حبل‌المتین، 1325 ه.ق، سال اول، شمارة 124.
-     خورموجی، محمد جعفر (1344)، حقایق‌الاخبار، تهران، زوار.
-     دالمانی، هانری رنه (1335)، سفرنامة از خراسان تا بختیاری، ترجمة محمدعلی فره‌وشی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
-     دروویل، گاسپار (بی‌تا)، سفرنامه، ترجمة جواد محبی، تهران، بنگاه مطبوعاتی گوتنبرگ.
-     دوسرسی، کنت (1362)، ایران در 1840-1830م، ترجمة احسان اشراقی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
-     دولت‌آبادی، یحیی (1371)، حیات یحیی، ج 1 و 2، تهران، انتشارات توس.
-     دیوان بیگی، میرزا حسین (1383)، خاطرات دیوان بیگی، به کوشش ایرج افشار و محمد رسول دریاگشت، تهران، انتشارات اساطیر.
-     رشدیه، شمس‌الدین (1362)، سوانح عمر، تهران، نشر تاریخ ایران.
-     رضوی، میرزا نعمت‌الله (1387ه.ق)، تذکره‌الاولیاء فی احوال شیح محمدکریم خان کرمانی، کرمان، چاپخانة سعادت.
-     روزنامة خورشید(1384)، تهران، مؤسسة انتشارات دانشگاه تهران.
-     زرگری نژاد، غلامحسین (1387)، رسایل مشروطیت: مشروطه به روایت مؤافقان و مخالفان، 2ج، تهران، مؤسسة تحقیقات و توسعة علوم انسانی.
-     سپهر، محمدتقی (1377)، ناسخ‌التواریخ، به کوشش جمشید کیانفر، ج3، تهران، انتشارات اساطیر.
-     سدیدالسلطنه، محمدعلی‌خان (1362)، سفرنامة سدیدالسلطنه، به کوشش احمد اقتداری، تهران، انتشارات بهنشر.
-     سعیدی سیرجانی، علی‌اکبر (1383)، وقایع اتفاقیه، تهران، آسیم.
-     شریف کاشانی، محمدمهدی (1362)، واقعات اتفاقیة روزگار، ج1، تهران، نشر تاریخ ایران.
-     فتحی، نصرت‌الله (1355)، مجموعة آثار قلمی ثقه‌الاسلام شهید تبریزی، تهران، انجمن آثار مفاخر فرهنگی.
-     فرمانفرما، عبدالحسین میرزا (1383)، مسافرت نامة کرمان و بلوچستان، تهران، انتشارات اساطیر.
-     فووریه، ژوانس (1390)، سه سال در دربار ایران، ترجمة عباس اقبال آشتیانی، تهران، انتشارات نوین.
-     کاشانی، میرزا سیدحسن (1380)، مکالمات سیاح ایرانی با شخص هندی، به کوشش غلامحسین میرزا صالح، تهران، انتشارات کویر.
-     کرزن، جرج ناتانیل (1380)، ایران و قضیة ایران، ترجمة غلامعلی وحید مازندرانی، 2ج، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
-     کرمانی، ناظم‌الاسلام (1362)، تاریخ بیداری ایرانیان، بخش اول، تهران، انتشارات آگاه.
-     کرمانی، احمد مجدالاسلام (1356)، تاریخ انحطاط مجلس، اصفهان، دانشگاه اصفهان.
-     ـــــــــــــــــــــــ (بی‌تا)، سفرنامة کلات، اصفهان، انتشارات دانشگاه اصفهان.
-     کسروی، احمد (1363)، تاریخ مشروطة ایران، ج1، تهران، انتشارات امیرکبیر.
-     کوتسه بوئه، موریس وان (1348)، مسافرت به ایران، ترجمة محمود هدایت، تهران، انتشارات امیرکبیر.
-     لایارد، سر هنری (1367)، سفرنامة لایارد، ترجمة مهراب امیری، بی‌جا، انتشارات وحید.
-     محمود میرزا، محمدحسام (1390)، سفرنامة لرستان و خوزستان، تهران، مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
-     محیط مافی، هاشم (1363)، مقدمات مشروطیت، ج1، تهران، انتشارات فردوسی.
-     مستوفی، عبدالله (1360)، شرح زندگانی من یا تاریخ اجتماعی و اداری ایران دورة قاجاریه، ج1، تهران، انتشارات زوار.
-     ملک‌زاده، مهدی (1371)، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، جلدهای 1 و 2 و 3، تهران، انتشارات علمی.
-     ملکونوف و عزالدوله (1363)، سفرنامة ایران و روسیه، تهران، نشر دنیای کتاب.
-     منشی اقبال‌الدوله، میرزا عبدالحسین (1380)، روزنامة سفر سیستان، تهران، بنیاد موقوفات محمود افشار.
-     میرزا ابراهیم (1355)، سفرنامة استرآباد و مازندران و گیلان، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
-     ناصرالدین شاه قاجار (1381)، سفرهای ناصرالدین شاه به قم، تهران، انتشارات سازمان اسناد ملی ایران.
-     ــــــــــــــــــ (1372)، شهریار جاده‌ها، تهران، انتشارات سازمان اسناد ملی ایران.
-     نجفی، موسی (1379)، حوزة نجف و فلسفة تجدد در ایران، تهران، پژوهشگاه اندیشه و فرهنگ اسلامی.
-     نظام‌السلطنة مافی، حسینقلی‌خان (1362)، خاطرات و اسناد حسینقلی خان نظام‌السلطنة مافی، ج3، تهران، نشر تاریخ ایران.
-     والیزادة معجزی، محمدرضا (1380)، تاریخ لرستان روزگار قاجار، تهران، انتشارات حروفیه.
-     ورهرام، غلامرضا (1367)، نظام سیاسی و سازمانهای اجتماعی ایران در عصر قاجار، تهران، انتشارات توس.
-     ویشارد، جان (1363)، بیست سال در ایران، ترجمة علی پیرنیا، بی‌جا، مؤسسة انتشارات نوین.
-     هدایت، رضاقلی‌خان (1380)، تاریخ روضه‌الصفای ناصری، به کوشش جمشید کیانفر، ج 14 و 15، تهران، انتشارات اساطیر.