روند دگرگونی نقوش و شعائر مذهبی بر روی سکه‌های دوره صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استاد تاریخ /دانشگاه لرستان

2 استادیار تاریخ /دانشگاه لرستان

3 دانشجوی دکترای تاریخ ایران اسلامی دانشگاه لرستان و کارشناس میراث فرهنگی لرستان

-

چکیده

چکیده
با تشکیل دولت صفویه (907- 1135ه.ق.) در گستره­ی جغرافیایی ایران، که به پایان یافتن پراکنده حکومتی و برقراری وحدت سیاسی در این کشور منجر شد، از آن پس جامعه­ی ایرانی تحت تأثیر گرایشات سیاسی و مذهبی این سلسله قرار گرفت. صفویان، سنّت­های حکومتی و فرهنگی قدیم ایران را تداوم دادند اما با ترویج مبانی اعتقادی شیعه­ی دوازده امامی به­عنوان مذهب رسمی، هویت متمایزی به مملکت و مردم آن بخشیدند که بخشی از این تمایزات تا امروز نیز باقی مانده است. این ویژگی بر روی نقوش و محتوای مسکوکات این دوره نیز تأثیر گذاشت و سکه­های ضرب شده­ی این سلسله دارای ماهیت و سبکی خاص گردید. در حکومت­های پیش از صفویه در ایران نیز تغییرات شکلی و مفهومی بر روی سکه­ها متأثر از سیاست و دیانت آن­ها و بازتابی از نگرش­های سیاسی و مذهبی سلاطین و حکمرانان بوده است. از این رو، در مقایسه با سکه­های دوره­ی ایلخانی که تحت تأثیر وضعیت مذهبی موجود، دارای شعائر و نقوش مربوط به سایر مذاهب غیر اسلامی است، در عصر صفویه قدرت مذهبی پادشاهان و حمایت آنان از مذهب رسمی، مانع قدرت­نمایی سایر مذاهب در کشور و از جمله عدم نقر شعائر و نقوش غیر شیعی بر روی سکه­ها گردید. در این پژوهش، به روش ترکیبی میدانی و کتابخانه­ای، به شیوه­ی تاریخی- تحلیلی روند نقوش و شعائر مذهبی نقر شده بر روی سکه­های صفوی و نیز نگرش سلاطین این سلسله از نقر این نقوش و شعائر بر سکه­های رایج، مورد بررسی قرار گرفته و با سکه­های دوره ایلخانی و تیموری مقایسه شده است. یافتة پژوهش حاکی از آن است که صفویان از سکه به­مثابه­ی ابزاری در نشر شعائر شیعی بهره گرفته و برخی از نقوش سکه­های این دوره با پیش از خود متفاوت است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Process of Change in the Imprints (Images and Religious Mottos) on the Coins Minted in the Safavid Period

نویسندگان [English]

  • Jahanbakhsh Savagheb 1
  • Shahab Shahidani 2
  • Siavash Amra`ee 3
1 Jahanbakhsh Savagheb, Professor of History, Lorestan University
2 Shahab Shahidani, Assistant Professor of History, Lorestan University
3 Siavash Amra`ee, PhD student in the History of Islamic Iran, Lorestan University, and expert of Lorestan Cultural Heritage
چکیده [English]

Abstract
With the formation of the Safavid government (1502-1722) in the geographical sphere of Iran, which led to the termination of local governments and the creation of political unity in the country, the Iranian society came under the influence of the political and religious orientation of the Safavids. The Safavids continued the old governmental and cultural traditions of Iran, but they also promoted the ideological tenets of the Twelve-Imam Shiism as the official religion, and in this way, they gave a distinct identity to Iran and its people, and parts of this distinct identity remained forever. This change of policy influenced the imprints on the coins minted in this period in a way that they had new shapes and Images. Of course, it was not something new in Iran. Before the Safavids, policies and ideologies could influence the shapes and imprints of the coins, and they reflected the political and religious attitudes of the rulers and the kings. Compared to those coins minted during the Ilkhanids, the coins of the Safavids excluded the marks and traces of religions other than Shiism since the Safavid kings had announced their firm support for the official religion. The present study uses a combined method consisting of field studies and library approaches in a historical-analytical manner to study the process of changes of coins during the Safavid period in terms of images and religious mottos imprinted on them as a reflection of the attitudes of the Safavid kings. It also compares and contrasts the Safavid coins and the Ilkhani as well as Taimouri ones. Findings show that the Safavids used the coins as an instrument for the promotion of Shiite teachings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Safavid
  • Safavid Kings
  • Coin
  • Imprints
  • Religious Mottos
-     اسماعیلی، صغری (1385)، سکه­ها و مهرهای دوره صفوی، تهران، پژوهشگاه میراث فرهنگی.  
-     اشپولر، برتولد (1374)، تاریخ مغول در ایران، ترجمه محمود میرآفتاب، چاپ پنجم، تهران، علمی و فرهنگی.
-     پیگولوسکایا، ن. و. (و دیگران) (1354)، تاریخ ایران از دوران باستان تا پایان سده هجدهم میلادی، ترجمه کریم کشاورز، چاپ چهارم، تهران، پیام.
-     تاریخ عالم­آرای صفوی (1363)، [مؤلف ناشناس] به کوشش یدالله شکری، چاپ دوم، تهران، اطلاعات.
-     ترابی طباطبایی، جمال (2535)،سکه­های آق­قویونلو و مبنای وحدت حکومت صفویه در ایران، نشریه شماره7 موزه آذربایجان، تبریز، اداره کل موزه­ها.
-     _________ (1353)، «سکه­های متنوع از اباقاآن»، بررسی­های تاریخی، سال نهم، شماره55، بهمن و اسفند، ص186- 177.
-     _________ (1350)، سکه­های شاهان اسلامی ایران، ج2، بی­جا، نشریه شماره 5 موزه آذربایجان شرقی.
-     حبیبی، منصوره (1381)، «سیلک، نمادها و نشانه­ها (نقوش جانوری و گیاهی)»، کتاب ماه هنر، شماره 49و50، مهر و آبان، ص120- 118.
-     خزائی، محمد (1380)، « نقش شیر نمود امام علی (ع) در هنر اسلامی»، کتاب ماه هنر، شماره 31و32، فروردین و اردیبهشت، ص39- 37.
-     _______ (1386)، «تأویل نقوش نمادین طاووس و سیمرغ در بناهای صفوی»، هنرهای تجسمی، دانشگاه تهران، شماره 26، تیر، ص27- 24.
-     دادور، ابوالقاسم؛ مبینی، مهتاب (1387)، «بررسی تطبیقی نقش گاو در اساطیر و هنر ایران و هند»، مجله مطالعات ایرانی، سال 7، شماره 14، پاییز، ص130- 115.
-     ذکاء، یحیی (1344)، «تاریخچه تغییرات و تحولات درفش و علامت دولت ایران، از آغاز سده سیزدهم ه.ق تا امروز»، هنر و مردم، دوره 3-4، شماره31، اردیبهشت، ص24- 13.
-     رابینو، لویی (1353)، سکه­های شاهان ایرانی: آلبوم سکه­ها، نشان­ها و مهر­های پادشاهان ایران، به اهتمام محمد مشیری، تهران، امیرکبیر.
-     رشیدالدین فضل­الله (1362)، جامع التواریخ، به کوشش بهمن کریمی، ج2، چاپ دوم، تهران، اقبال.
-     رهبرگنجه، تورج (1382)، «نقش اسماء متبرکه بر روی سکه­های اسلامی»، کیهان فرهنگی، شماره 202، مرداد، ص45- 42.
-     زارع­زاده، فهیمه؛ پورمند، حسنعلی (1388)، «بازنمود باورداشت­های مردم یزد در نقش نمادین سرو»، نامه هنرهای تجسمی و کاربردی، سال دوم، شماره 4، پاییز و زمستان، ص98- 83.
-     سرافرازی، عباس (1389)، «گرایش­های سیاسی، مذهبی ایلخانان براساس مسکوکات ایلخانی»، پژوهش­های تاریخی، سال 46، دوره جدید، سال دوم، شماره 1 (پیاپی 5)، بهار، ص 66- 47.
-     سرفراز، علی­اکبر؛ آورزمانی، فریدون (1383)، سکه­های ایران از آغاز تا دوران زندیه­، چاپ سوم، تهران، سمت.
-     سیوری، راجر (1372)، ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزی، تهران، مرکز.
-     شاپوریان، رضا (1351)، «نقش سکه­های صفویه»، مجله خرد و کوشش، شماره 10، آذر، ص112- 94.
-     شریعت­زاده، علی­اصغر (1390)، سکه­های ایران زمین، تهران، پازینه.
-     شهبازی فراهانی، داریوش (1380)، تاریخ سکه (دوره قاجاریه)، تهران، پلیکان.
-     صبا، منتخب؛ اسفندیار، کوه­نور (1384)، دایره­المعارف هنرهای سنتی ایران، ج1و2،  تهران، نور حکمت.
-     ضیاءپور، جلیل (1353)، نقوش زینتی در ایران زمین، اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر، آبان ماه.
-     عبدالهی، منیژه (1381)، فرهنگ­نامه جانوران در ادب پارسی، بخش نخست، تهران، پژوهنده.
-     عقیلی، عبدالله (1389)، پول و سکه، تنظیم و بازبینی علی بهرامیان، تهران، مرکز دایره­المعارف بزرگ اسلامی، مرکز پژوهش­های ایرانی و اسلامی، کتابخانه مرکز.
-     _________ (1377)، دارالضرب­های ایران در دوره اسلامی، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
-     فرح­بخش، هوشنگ (1354)، سکه­های ضربی، چکشی ایران (صفویه، افغان­ها، افشاریه، زندیه، قاجاریه)، برلن غربی آلمان، نوین فرح­بخش.
-     فلسفی، نصرالله (1369)، زندگانی شاه عباس اول، ج2، چاپ چهارم، تهران، علمی.
-     قائینی، فرزانه (1388)، سکه­های دوره صفویه، تهران، پازینه.
-     کسروی، احمد (1352)، کاروند کسروی، مجموعه 78 رساله، به کوشش یحیی ذکاء، تهران، فرانکلین.
-     لکهارت، لارنس (1368)، انقراض سلسله صفویه و ایام استیلای افاغنه در ایران، ترجمه مصطفی قلی­عماد، چاپ سوم، تهران، مروارید.
-     متی، رودی (1393)، ایران در بحران: زوال صفویه و سقوط اصفهان، ترجمه حسن افشار، تهران، مرکز.
-     مدرسی طباطبائی، حسین (1351)، «فلوس­های ضرب قم»، هنر و مردم، دوره جدید، ش 117، تیر، ص48- 46.
-     مشیری، محمد (1353)، سکه­شناسی ایرانی، سکه اسماعیل، نشریه ادبیات و زبان­ها، یغما، شماره 296.
-     نوایی، عبدالحسین (1368)، شاه اسماعیل صفوی، مجموعه اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشت­های تفصیلی، چاپ دوم، تهران، ارغوان.
-     ولش، آنتونی (1385)، نگارگری و حامیان صفوی، ترجمه روح­الله رجبی، تهران، فرهنگستان هنر.
-     هال، جیمز (1383)، فرهنگ نگاره­ای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمه رقیه بهزادی، چاپ دوم، تهران، فرهنگ معاصر.
-      سکه­های گنجینه قلعه فلک­الافلاک.
-      Catalogue of the coin of the shahs of Persia in ihe Biitish museum printed by order of the trustees, Londen,1887.
-      Journal of the oriental numismatic society, No.214 (winter2013) p 16.
-      American Numismatic Society.
-      “The David Collection, Copenhagen” www.davidmus.dk.
-      www.zeno.ru
-      httpwww.fitzmuseum.cam.ac.uk
-      httpwww.dnecoins.comIslamic.asp