تاثیر پزشکان انگلیسی بر مناسبات سیاسی ایران و انگلیس در عصر قاجار(1210-1313ه.ق)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

چکیده

چکیده
ایران در عصر قاجار به دلیل موقعیت استراتژیکی و نزدیکی به هند در معرض نفوذ کشورهای استعماری به ویژه انگلستان قرار گرفت. حفاظت از هند در برابر تهدیدات دیگر کشورهای اروپایی از جمله روسیه و فرانسه برای انگلستان امری حیاتی بود و این خود بر مناسبات سیاسی ایران و انگلیس تاثیر بسزایی داشت. یکی از راهکارهای انگلیس برای تحقق منافع سیاسی خویش، اعزام پزشکانی متبحر به ایران بود. دغدغه اصلی این مقاله نشان دادن تاثیری است که این پزشکان انگلیسی از جمله طبیبان مخصوص شاه و طبقات اشراف، پزشکان عضو هیات‌های سیاسی و نظامی برمناسبات سیاسی ایران و انگلیس بر جای نهادند. این پژوهش با روشی توصیفی- تحلیلی و با اتکا بر خاطرات شخصی پزشکان، سفرنامه‌ها و گزارشات سیاسی و سایر منابع مرتبط نشان داده است که پزشکان انگلیسی به دلیل تخصص پزشکی خود جایگاه برجسته‌ای در دربار، حرمسرا و در جامعه ‌یافتند و ازاین طریق توانستند علاوه بر نقشی که در بهبود وضعیت پزشکی ایران ایفا می‌کنند نفوذ خود را در مناسبات سیاسی ایران و انگلیس نیز اعمال کنند و با ارسال گزارشات و اخبار، جلب نظر متنفذین سیاسی ایران و نفوذ در انعقاد برخی از قراردادها منافع سیاسی دولت متبوع خویش را پیش ببرند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The influence of English doctors on the political relations between Iran and England during the Qajar Era

نویسندگان [English]

  • seimen fasehi
  • nasrin jafari
چکیده [English]

Abstract
Due to its strategic location and its proximity to India, Iran was faced with the growing influence and domination of Colonial powers especially Britain during the Qajar era. Protecting India against threats by other European countries including Russia and France was extremely vital for Britain and this had a significant impact on Iran and Britain’s political relations. One of the methods of the British to establish and advance their political agenda was to send professional doctors to Iran. The main objective of this research is to highlight the influence of British doctors either as private physicians of the king (Shah) and the nobility or as a part of military, political and religious missions, on Iran and Britain’s political relations.
This research makes use of the descriptive-analytical method, and focuses on the British doctors' diaries, travel journals and political reports to show that British physicians gained a prominent position in the royal household and also in the society due to their medical expertise. This in turn empowered them to influence the political relationship between Iran and Britain and to advance the political interest of their government by sending reports and news, attracting the attention of influential Iranian political figures, and influencing the endorsement of treaties and contracts.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: British Physicians
  • Political Relations
  • Iran
  • England
  • Qajar Era
منابع وماخذ
−        آدمیت، فریدون (1348)، امیرکبیر و ایران، تهران، خوارزمی.
−        آوری، پیتر و دیگران ( 1387)، تاریخ ایران کمبریج، ترجمه مرتضی ثاقب فر، تهران، جامی، ج 7.
−    آیتی، عطا، پرونده محرمانه بیماریهای مظفرالدین شاه، مطالعات ایرانی، چاپ خارج از کشور، ش 3 ص 2 بازیابی شده در تاریخ 18/10/ 93 در www.iichs.org/ pdf_files/ A_Mozzafar. pdf
−        اتحادیه، منصوره )2535)، گوشه‌هایی از روابط خارجی 1280-1200ﻫ. ق، تهران، آگاه.
−        اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (1367)، مراةالبلدان، بی جا، دانشگاه تهران.
−        ـــــــــــ (1379)، روزنامه خاطرات، تهران، امیرکبیر.
−        الگود، سیریل (1369)، تاریخ پزشکی ایران و سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمه باهر فرقانی، ویراستار محمدحسین روحانی، تهران، امیرکبیر.
−        بینا، علی اکبر (1348)، تاریخ سیاسی و دیپلماسی ایران ازگناباد تا ترکمنچای، تهران، دانشگاه تهران.
−        پولاک، ادوارد (1368)، سفرنامه پولاک:ایران وایرانیان، مترجم کیکاووس جهانداری، تهران، خوارزمی.
−        جلالیان زینب ؛مهدی احمدی اختیار (1390)، بررسی معاهدات و امتیازات بین ایران و انگلیس از ابتدای دوره‌ی قاجار تا مشروطه، تهران، راشدین.
−        جونز، سرهارفورد(1386)، خاطرات سرهارفوردجونز(روزنامه‌ی سفر خاطرات هیئت اعزامی انگلستان به ایران)،مترجم مانی صالحی علامه، تهران، ثالث.
−        خاوری شیرازی، میرزا فضل الله (1380)، تاریخ ذوالقرنین، تهران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
−        رابینو، لویی (1363)، دیپلمات‌ها و کنسول های ایران و انگلیس، تر جمه غلامحسین میرزا صالح، تهران، نشر تاریخ ایران.
−        راعی گلوجه، سجاد (1380)، قاجاریه و انگلستان و قراردادهای استعماری، تهران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی.
−        رایت، دنیس (1364)، انگلیسی‌ها در میان ایرانیان، مترجم اسکندر دلدم، تهران، نهان.
−        روستایی، محسن(1382)، تاریخ طب و طبابت درایران، تهران، سازمان اسناد و کتابخانه‌ی ملی.
−    ریاضی هروی؛ محمد یوسف (1369)، عین‏الوقایع؛تاریخ افغانستان در سال‏های 1324-1207ﻫ ق، به کوشش محمد آصف فکرت هروی، تهران، موقوفات محمود افشار یزدی.
−        سپهر کاشانی ، محمدتقی (1377)، ناسخ التواریخ: تاریخ قاجاریه، به اهتمام جمشید کیانفر، ج1، تهران، اساطیر.
−        غفاری، ابوالحسن (1368)، تاریخ روابط ایران و فرانسه از ترور ناصرالدین شاه تا جنگ جهانی اول (1333-1313 ﻫ. ق)،تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
−    کاظم زاده، فیروز (1371)، روس و انگلیس در ایران1864-1914؛ پژوهشی درباره امپریالیسم، ترجمه منوچهر امیری، تهران، انتشارات آموزش انقلاب اسلامی، چاپ دوم.
−        کمبل، سرجان(1384)، دوسال آخر ؛یادداشت‌های روزانه‌ی سرجان کمبل نماینده‌ی انگلیس در دربار ایران، ابراهیم تیموری، تهران، دانشگاه تهران.
−    گزیده اسناد سیاسی ایران و افغانستان (1374)، مسئله هرات در عهد محمدشاه قاجار، به کوشش محمدنادر نصیری مقدم، ج1، تهران، واحد نشر اسناد وزارت امور خارجه، دفتر مطالعات سیاسی و بین‏المللی.
−     گنج بخش زمانی، محسن (1389)، « استفاده‌ی ابزاری انگلستان و روسیه از توسعه‌ی پزشکی و بهداشتی در ایران دوره‌ی قاجاریه برای بسط نفوذ سیاسی و اقتصادی»، تهران، فصلنامه‌ی تاریخ پزشکی.
−        لمبتون، آ. ک. س ( 1375)، ایران عصر قاجار، ترجمه سیمین فصیحی، مشهد، جاودان خرد.
−        لیتن، ویلهلم (1367)، ایران از نفوذ مسالمت آمیز تا تحت الحمایگی، ترجمه مریم میر احمدی، تهران، معین.
−     محمدی ذکرالله؛محمدی قدرت ( 1388)، «ریشه‌یابی علل حضورپزشکان انگلیسی در ایران عصرقاجار و نقش آنها در مسائل سیاسی، اجتماعی، دینی و علمی آن زمان»، تهران، مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه:اداره‌ی آرشیو و پژوهش اسناد.
−        مفتون دنبلی، عبدالرزاق (1383)، مآثر سلطانیه، تصحیح و تحشیه غلامحسین زرگری نژاد، تهران، موسسه انتشاراتی روزنامه ایران.
−        مهمید، محمد علی (1361 )، پژوهشی در تاریخ دیپلماسی ایران، تهران، میترا.
−        ناصرالدین شاه، (1389)، سفرنامه‌ی ناصرالدین شاه به فرنگ، تهران، خانه‌ی تاریخ وتصویر ابریشمی.
−        ـــــــــــ (1378)، یادداشت‌های روزانه‌ی ناصرالدین شاه (1300-1303ق)، به کوشش پرویز بدیعی، تهران، سازمان اسناد ملی: پژوهشکده‌ی اسناد.
−        ناطق، هما (2537)، از ماست که بر ماست، تهران، آگاه.
−        نفیسی، سعید (1344)، تاریخ اجتماعی و سیاسی ایران در دوره‌ی معاصر ایران، بی‌جا، بنیاد تهران.
−        هاشمیان، احمد(ایرج) ( 1379)، تحولات فرهنگی ایران در دوره‌ی قاجاریه و مدرسه‌ی دارالفنون، تهران، موسسه‌ی جغرافیایی و کارتوگرافی سحاب.
−        هدایت، رضا قلی خان (1380)، روضه الصفای ناصری، تصحیح جمشید کیانفر، تهران، اساطیر، ج 9.
−        هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (1369)، تاریخ روابط خارجی ایران، تهران، امیرکبیر.
−        Mahdavi, Shireen )2005(, “Shah، Doctors، Diplomats and Missionaries in19th century Iran” British journal of Middle Eastern studies, 32(2), 169-191.