چکیده چرایی و چگونگی تشکیل حکومت‌ها و همچنین ماهیت و ساختار آنها از مباحث پر اهمیت در تفکر تاریخی و تاریخ نگری است. توضیح و تبیین فرایند تشکیل حکومت‌ها بخاطر مؤلفه‌های تأثیر گذار متعدد و در هم تنیدگی زمینه‌های مختلف، مستلزم ژرف نگری‌های خاص و تعمق در تمام زمینه‌های مربوطه است. چرایی تشکیل حاکمیت صفویان و روند آن نیز خارج از این قاعده نیست. اما تعدادی ازمحققان با اتکاء به یک یا چند عامل در صدد ماهیت بخشی و یا به تعبیر بهتر ماهیت تراشی برای حاکمیت صفویان برآمده‌اند. از طرفی با نادیده انگاشتن و غفلت از واقعیات متعدد دیگر به ابهام و پیچیدگی موضوع افزوده‌اند. این باعث ارائه نظرات مختلف و حتی متضادی در باره چرایی، روند و ماهیت و مشخصات این حاکمیت شده است. این نوشته در صدد است تا با ارائه نوعی تقسیم‌بندی بر اساس محتوای این نظریات، آنها را به بحث و مقایسه گذارد و در حد امکان به بررسی، نقد و مطابقت آن دیدگاهها با واقعیات ملموس در حکومت صفویان بپردازد. نتیجه این بررسی حاکی از آن است که هیچ یک از نظرات مذکور با واقعیات تاریخی شکل‌گیری و روند حاکمیت صفوی مطابقت ندارد.
− اسپنا قچی زاده، محمد عارف (1379)، انقلاب الاسلام بین الخواص و العوام، بکوشش رسول جعفریان، قم: انتشارات دلیل.
− اسکندر بیگ منشی (1377)، عاالم آرای عباسی، ج1، به تصحیح محمد اسماعیل رضوانی، تهران: دنیای کتاب.
− الگار، حامد (1385) «ملاحظاتی در باره دین در ایران عهد صفوی» اصفهان در مطالعات ایرانی، به کوشش رناتا هولود، ترجمه محمد تقی فرامرزی، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
− امینی هروی، صدرالدین براهیم (1383)، فتوحات شاهی، به تصحیح محمد رضا نصیری، تهران: انتشارات انجمن مفاخر و آثار فرهنگی.
− براون، ادوارد (1363)، تاریخ ادبیات ایران، ج4، ترجمه بهرام مقدادی، تهران: انتشارات مروارید.
− بیهقی، ابوالفضل محمد بن حسین (1371)، تاریخ بیهقی، به تصحیح علی اکبر فیاض، تهران: دنیای کتاب.
− پطروشفسکی، یپیگولوسکایا، یاکوبسکی و دیگران (1354)، تاریخ ایران از دوران باستان تا پایان سده هجدهم، ترجمه کریم کشاورز، تهران: انتشارات پیام.
− پطروشفسکی، ایلیا پاولوویچ (1357)، اسلام در ایران (ازهجرت تا پایان قرن نهم هجری)، ترجمة کریم کشاورزه، تهران: اتنشارات پیام.
− تاجبخش، احمد (1373)، تاریخ صفویان، شیراز: انتشارت نویدی.
− خواجه نظام الملک (1369)، سیاستامه، کوشش عباس اقبال، تهران: انتشارات اساطیر.
− رمضانی مشکانی، عصمت (1383-1384)، «تأثیر مهاجرت علمای جبل عامل بر فرهنگ و اندیشه دینی ایرانیان»، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق (علیه السلام)، شماره 16 الی19، صص86-93.
− رویمر، هانس روبرت (1383)، ایران در راه عصر جدید، ترجمه آذر آهنچی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
− رویمر، هانس روبرت (1385)، « اظهار نظر» اصفهان در مطالعات ایرانی، به کوشش رناتا هولود، ترجمه محمد تقی فرامرزی، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
− زیگفروید، آندره (بی‌تا)، روح ملت‌ها، ترجمه احمد آرام، تهران: شرکت سهامی انتشار.
− سالاری شادی، علی (1386)، «بازنگری در احوال ومناسبات شیخ صفی الدین اردبیلی»، مجله مطالعات و پژوهش‌های دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، علمی- پژوهشی، شماره 50.
− سالاری شادی، علی (1388)، « بررسی نقش شاه اسماعیل در تشکیل حکومت صفوی» مجله تاریخ اسلام و ایران، دانشگاه لرستان، سال سوم، شماره ششم، صص5-28.
− سیوری، راجر (1363)،ایران عصر صفوی، ترجمه احمد صبا، تهران: کتاب تهران.
− سیوری، راجر (1385)، «دولت وسیاست اداری در دوره صفوی»اصفهان در مطالعات ایرانی، به کوشش رناتا هولود، ترجمه محمد تقی فرامرزی، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر.
− سومر، فاروق (1371)، نقش ترکان آناطولی در تشکیل حکومت صفوی، ترجمه احسان اشراقی و محمد تقی امامی، تهران: نشر گستره.
− شاملو، ولی قلی (1371)، قصص الخاقانی، ج1، به تصحیح حسن سادات ناصری، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی.
− شیبی، کامل مصطفی (1374)، تشیع و تصوف، ترجمه علی رضا قراگوزلو، تهران: انتشارات امیر کبیر.
− صفت گل، منصور (1381)، فراز وفرود صفویان، تهران: مؤسسه خدماتی فرهنگی رسا.
− طهماسب صفوی (1363)، تذکره شاه طهماسب، با مقدمه امرالله صفری، تهران: انتشارات شرق.
− عبدی بیگ شیرازی (1369)، تکمله الاخبار، مقدمه و تصحیح عبدالحسین نوایی، تهران، نشر نی.
− قمی، قاضی احمد (1363)، خلاصه التواریخ، ج1، بکوشش احسان اشراقی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
ابتدای صفحه