پراکندگی قدرت وستیزه های ایلی در آذربایجان درآستانه تاسیس دولت قاجار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

چکیده

چکیده
با مرگ کریم خان زند و منازعات خونین بین بازماندگان زندی بر سر میراث او و به دنبال آن کاهش و زوال قدرت دولت مرکزی ، به رسم تاریخ سیاسی ایران ، بار دیگر فرصتی ایجاد شد تا قدرت های منطقه ای و ایلی در ایلات و ولایات مختلف  براساس میزان توان و قدرت سیاسی و نظامی خود ،درصدد بسط قدرت خویش ، خودمختاری ، دستیابی به سلطنت و یا نقش آفرینی در معادلات قدرت  برآیند. آذربایجان با موقعیت ویژه و مهمِ خود، با توجه به تنوع قدرت های ایلی و منطقه ای و پراکندگی آنها در جغرافیای این ایالت ، بخش مهمی از این قدرت نمایی های سیاسی و نظامی را تجربه نمود. قدرت های ایلی آذربایجان ودر راس آنها دنبلی ها و افشارها که به صورت سنتی از گذشته هرکدام بر بخش هایی از این ایالت وسیع و ثروتمند حکومت داشتند، با مرگ کریم خان زند به نقش آفرینی سیاسی دست زدند و از طرفی این ایالت مورد توجه دیگر مدعیان قدرت از جمله علی مرادخان زند و آقامحمد خان قاجار نیز قرار گرفت و هرکدام سعی کردند از این پراکندگی و تنوع قدرت بهره ببرند.در نهایت آقامحمد خان قاجار توانست با بهره گیری از اختلافات و ستیزه های ایلی مدعیان قدرت در آذربایجان، گام مهمی برای رسیدن به سلطنت را بردارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Dispersion of Power and Tribal Conflicts in Azerbaijan in the Wake of Establishment of Qajar Government

نویسنده [English]

  • Abbas ghadimi gheidari
چکیده [English]

Abstract
With the death of Karim Khan Zand and bloody disputes between Zand heirsregarding his legacy and the subsequent decline and fall of the power of the central government, as is typical in Iranian political history, once again an opportunity was created for regional and tribal powers in various states and provinces to expand their power and autonomy, seize the throne, or play a role in the power equations, based on their political and military power. Due to its unique and important position anddiversity of tribal and regional powers and their geographical distribution throughout this state, Azerbaijan experienced an important part of thesedisplays ofpolitical and military power. With the death of Karim Khan Zand, Azerbaijan tribal powers and mainly Donbalis and Afshars who since long ago traditionally ruled over parts of this vast and rich state, began to play a political role. On the other hand, this state attracted the attention of other claimants to power includingAli Mardan Khan Zand and Agha Mohammad Khan Qajar and each tried to take advantage ofthis dispersion and diversity of power. Eventually, by taking advantage of tribal disputes and conflicts of power contenders in Azerbaijan, Agha Mohammad Khan Qajar managed to take an important step towardsseizing the throne.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: Azerbaijan
  • states
  • dispersion of power
  • tribal conflicts
  • Donbalis
  • Afshar
  • Qajar government
منابع و مآخذ
 
_        استرآبادی، میرزامهدی خان،( 1377)،تاریخ جهانگشای نادری، تصحیح عبدالله انوار، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
_    اشتهاردی، محمدحسن بن عبدالکریم،( 1390)،تذکره الدنابله، تصحیح  و تحقیق ابوالفضل مرادی در: میراث بهارستان، دفتر چهارم،به کوشش مرکز پژوهش کتابخانه مجلس شورای اسلامی،تهران، کتابخانه،موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
_        آصف«رستم الحکما« ، محمد هاشم ،(1352)، رستم التواریخ، به تصحیح و اهتمام محمد مشیری، تهران، امیر کبیر.
_        اعتضادالسلطنه، علی قلی میرزا،(1370)، اکسیر التواریخ، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران، ویسمن.
_        اعتماد السلطنه،( 1367)،تاریخ منتظم ناصری، ج 3، تصحیح محمد اسماعیل رضوانی، تهران، دنیای کتاب.
_        افشار (ادیب الشعرا)، میرزا رشید ،( 1346)،تاریخ افشار، به اهتمام محمود رامیان و پرویز شهریار افشار، تبریز.
_        باکیخانونف، عباسقلی آقا،( 1383)،گلستان ارم، تهران، ققنوس.
_        پری، جان ر.، کریم خان زند،(1368)، تاریخ ایران بین سال‌های 1747- 1779، ترجمه علی محمد ساکی، تهران، نشر نو.
_        تانکوانی، ژی. ام.،( 1383)،نامه‌هایی درباره ایران و ترکیه آسیا، ترجمه علی اصغر سعیدی، تهران، چشمه.
_        خاوری شیرازی، میرزافضل الله،(1380)، تاریخ ذوالقرنین، 2 جلد، به تصحیح ناصر افشارفر، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
_        دنبلی عبدالرزاق ،( 1342)،نگارستان دارا، به کوشش عبدالرسول خیامپور، تبریز.
_    دنبلی، عبدالرزاق،( 1350-1349)، تجربه الاحرار و تسلیه الابرار،  تصحیح و تحشیه حسن قاضی طباطبائی، 2جلد، تبریز، مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.
_        دنبلی،عبدالرزاق ،( 1380)،مآثر سلطانیه، تصحیح و تحشیه غلامحسین زرگری نژاد، تهران، مؤسسه انتشاراتی ایران.
_        دهقان، علی،( 1368)،سرزمین زرتشت، اوضاع طبیعی، سیاسی اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و تاریخی رضائیه، تهران، ابن سینا.
_        ذکاء ، یحیی ،( 1359)،زمین لرزه‌های تبریز، تهران.
_        ریاحی، محمدامین،( 1372)،تاریخ خوی، تهران، توس.
_        ژوبر، پیر آمده،( 1347)، مسافرت به ارمنستان و ایران، ترجمه محمود مصاحب، تبریز، کتابفروشی چهر.
_        ساروی، محمدفتح الله بن محمد تقی، (1371)،تاریخ محمدی «احسن التواریخ» به اهتمام غلامرضا طباطبائی مجد، تهران، امیرکبی.
_        سپهر، میرزا محمدتقی خان، (1377)،ناسخ التواریخ: تاریخ قاجاریه، 3 جلد، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران،اساطیر.
_        طباطبائی، محمدرضا بن محمد صادق، تاریخ اولاد الاطهار، تبریز، چاپ سنگی.
_        غفاری کاشانی، ابوالحسن،( 1369)،گلشن مراد، به اهتمام غلامرضا طباطبائی مجد، تهران، زرین.
_        گلستانه، ابوالحسن محمدبن امین،( 1364)،مجمل التواریخ، به سعی و اهتمام مدرس رضوی، تهران، کتابخانه ابن سینا.
_        محمد کاظم، وزیر مرو، (1371)، عالم آرای نادری، تصحیح محمد امین ریاحی، ج3، تهران،زوار.
_        محمود میرزا قاجار،( 1389)،تاریخ صاحبقرانی، تصحیح نادره جلالی، تهران، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
_        موسوی نامی، میرزا محمد صادق،( 1368)،تاریخ گیتی گشا، با مقدمه سعید نفیسی، تهران، اقبال.
_        مینوروسکی، ولادیمیر،(1389)، تاریخ تبریز، ترجمه عبدالعلی کارنگ، به کوشش غلامرضا طباطبائی مجد، تبریز، آیدین.
_        نادر میرزا،(1373)، تاریخ و جغرافی دارالسلطنه تبریز، مقدمه، تصحیح و تحشیه غلامرضا طباطبائی مجد، تبریز، ستوده.
_        هدایت، رضا قلی خان،(1385)، تاریخ روضه الصفای ناصری، تصحیح و تحشیه جمشید کیانفر، ج 13 و 14، تهران، اساطیر، 1385.
_        Werner, Christoph, An Iranian Town in Transition, A Social and Economic History of the Elites of Tabriz, 1747-1848, HarrassowitzVerlag. Wiesbaden, 2000.