مشروعیت صفویان و پادشاهی نادر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد تاریخ ایران دانشگاه‌اصفهان

2 دانشیار تاریخ دانشگاه‌اصفهان

چکیده

چکیده
در پی سقوط اصفهان توسط غلزایی‌های قندهار در سال 1135 ﻫ.ق که به منزلة پایان قدرت سیاسی صفویان بود، سرداری از خراسان به نام نادر توانست با تکیه بر فراست ذاتی و ازهم گسیختگی‌‌سیاسی در جغرافیای ‌‌پهناور ایران در کنار طهماسب دوم، بر رقبای‌‌داخلی و متخاصمان خارجی (افغان‌ها، عثمانی‌ها و روس‌ها) غلبه و دگرباره حکومت صفویان را احیاء نماید. بی‌‌تردید، نادر علاقه‌ای به احیاء مجدد حکومت ازهم گسیختة صفوی نداشت، بلکه مشروعیت صفویان شیعی‌‌مذهب و عدم پذیرش فرد گمنام که در باور توده‌های ایرانی هر حرکتی را پس می‌‌زد، سردار افشار را به یک سیاستی دوگانه واداشت. بدین صورت که برای کسب مشروعیت به عنوان سردار شاه صفوی با دلیری و نظامی‌‌گری، ایران را از بحران‌های پیش رو نجات داده و کسب مقبولیت نمود و از سویی‌‌دیگر با یک دهه بسترسازی شرایط را برای انتقال نرم قدرت به افشاریه فراهم نمود؛ امّا دورة پادشاهی را با تندروی‌هایی در عرصة تقابل با فرهنگ مذهبی جامعه دنبال کرد. فرایند چنین نگرشی، غروب زود هنگام درخشش حکومت افشاری و دولت مستعجل است. در این تحقق پس از مقدمه، عوامل مشروعیت نظام صفوی, سقوط صفویه، بحران مشروعیت دورة نادر، عبور از مشروعیت صفوی و تکاپوهای جدید مشروعیت ساز نادر مورد بررسی قرار می‌‌گیرد.

کلیدواژه‌ها


منابع و مأخذ
آصف، محمدهاشم (رستم الحکما)، (1380)، رستم التواریخ، به‌اهتمام عزیزالله‌ علیزاده، چ2، تهران، فردوسی.
ابن بزاز، درویش توکلی بن اسمعیل، (1376)، صفوة الصفا، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، چ2، تهران، زریاب.
استرآبادی، میرزا مهدی خان، (1341)، جهانگشای نادری، با اهتمام و تصحیح سید عبدالله‌انوار، تهران، انجمن آثار ملی.
بیانی، بهمن و اتحادیه، منصوره، (1387)، کتابچة قبالجات خزانه‌مبارکه، املاک حاجی میرزا آقاسی، خالصه‌جات و موقوفات دیوان اعلی، چ1، تهران، تاریخ ایران.
جهانگشای خاقان، (1364)، مقدمه و پیوست الله‌دتا مضطر، اسلام آباد، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
حاجیان پور، حمید و کامرانی مقدم، علی، «شورش محمد خان بلوچ در سال‌های 1142 ﻫ.ق: علل و پیامدها»، پژوهش‌های تاریخی دانشگاه‌اصفهان مجلة علمی- پژوهشی، سال چهل و ششم، (1389)، (صص 46- 31).
حدیث نادرشاهی، (2536)، تصحیح و تحشیه و تعلیقات رضا شعبانی، تهران، دانشگاه‌ملی ایران.
حزین، محمدعلی بن ابیطالب، ( 1334)، تاریخ و سفرنامه‌حزین، چ2، اصفهان ، کتابفروشی تائید اصفهان.
دهقان نیری، لقمان و منتظرالقائم، اصغر و جعفری، علی اکبر، «بحران مشروعیت صفویان و مسأله‌پادشاهی اسماعیل سوم»، پژوهش‌های تاریخی دانشگاه‌اصفهان، مجله‌علمی- پژوهشی شماره50، پاییز1386 (صص 16 - 1).
 سیوری، راجر، (1378)، ایران عصر صفوی، چ7، تهران، نشر مرکز.
شعبانی، رضا، (1378)، تاریخ تحولات سیاسی- اجتماعی ایران در دوره‌های افشاریه و زندیه، چ2، تهران، سمت.
شیرازی، عبدی بیگ، (1369)، تکملة الاخبار، مقدمه، تصحیح و تعلیقات، دکتر عبدالحسین نوایی، چ1، تهران، نی.
عالم آرای صفوی، (1350)، به‌کوشش یدالله‌شکری، چ1، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
غفاری قزوینی، قاضی احمد، (1343)، تاریخ جهان آرا، تهران، حافظ.
فردوسی، ابوالقاسم، (1389)، شاهنامه، چ2، تهران، آدینه‌سبز.
فلور، ویلم، (1368)، حکومت نادرشاه (به‌روایت منابع هلندی)، ترجمه‌ابوالقاسم سری، چ1، تهران، توس.
کروسینسکی، یوداش تادئوش، (1386)، سقوط اصفهان، بازنویسی سیدجواد طباطبایی، چ3، تهران، نگاه‌معاصر.
لاکهارت ، لارنس و دیگران، (1377)، نادرشاه آخرین کشورگشای آسیا، ترجمة اسماعیل افشار نادری، چ1، تهران، دستان.
مرعشی صفوی، محمد خلیل، (1362)، مجمعُ التواریخ، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، چ1، تهران، کتابخانه‌سنائی.
مروی، محمدکاظم، (1364)، عالم آرای نادری، تصحیح و مقدمة محمدامین ریاحی، ج 2، چ1، تهران، کتابفروشی زوار.
ـــــــــــــ ، (1966-1961)، عالم آرای نادری، با مقدمه میکلوخوماکلای، ج 1، مسکو، بی‌نا.
نوائی، عبدالحسین، (1368)، نادرشاه و بازماندگانش، چ1، تهران، زرین.
نیبور، کارستن، (1354)، سفرنامه، ترجمه پرویز رجبی، چ1، تهران، توکا.
هنوی، جونس، (1346)، زندگی نادرشاه، ترجمه اسماعیل دولتشاهی، چ1، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
یوسف جمالی، محمد کریم، (1385)، تاریخ تحولات ایران عصر صفوی ( شیخ صفی تا شاه‌عباس اول)، چ1، اصفهان، دانشگاه‌آزاد اسلامی نجف آباد.