شیخ الرئّیس قاجار و انقلاب مشروطه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

چکیده

چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی نقش ابوالحسن میرزا- شیخ الرّئیس قاجار- در انقلاب مشروطه است. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و بر پایه منابع کتابخانه­ای و با رویکرد تاریخی به بررسی فعّالیت‌های شیخ الرّئیس قاجار می­پردازد. یافته­ها و نتایج این تحقیق نشان می­دهد که با وجود شاهزادگی شیخ و منتسب بودن به خانواده قاجار، در طول حیات خود همواره به مخالفت با حکومت استبدادی قاجار پرداخته است. شیخ از جمله رجال منورالفکری است که به هر دو رویه بورژوازی غرب یعنی استعمار و استفاده از علوم و فنون غربی توّجه کرده است.
شیخ الرّئیس معتقد بود که بین دین اسلام و علوم و فنون غربی منافاتی وجود ندارد و عامل انحطاط ایران را در فقدان وحدت بین مسلمانان و استبداد سلاطین و استعمار خارجی می­دانست. همکاری با علمای مشروطه خواه، چون سید عبدالله بهبهانی و سخنرانی­هایی که بر ضد سلاطین قاجار انجام می­داد در راستای مخالفت­های وی با استبداد بود که به بازداشت و شکنجه­ی وی توسط عمال حکومتی در باغشاه منجر گردید. مخالفت با قرارداد 1907 و 1919 را هم می­توان به عنوان نمادهایی از مبارزات وی علیه استعمار قلمداد کرد.

کلیدواژه‌ها


منابع
- آبادیان، حسین، (1383)، بحران مشروطیت در ایران، تهران، مؤسسه­مطالعات و پژوهش‌های سیاسی.
- آبراهامیان، یرواند، (1377)، ایران بین دو انقلاب، ترجمه کاظم فیروزمند و حسن شمس آوری و محسن مدیر شانه‌چی، تهران، نشر مرکز.
-    آفاری، ژانت، (1379)، انقلاب مشروطه­ ایران، ترجمه رضا رضایی، تهران، نشر بیستون.
-    اتحّادیه، منصوره، (1368)، پیدایش و تحول احزاب سیاسی مشروطیت، تهران، نشر گستره.
-    اتحّادیه، منصوره، (1375)، گوشه‌هایی از روابط خارجی ایران، تهران، آگاه.
-    افشار، ایرج، (1351)، خاطرات و اسناد ظهیر الدوله، تهران، فرانکلین.
-    افشار، ایرج، (1361)، یادداشت‌های تاریخی و اسناد سیاسی، تهران، فردوسی.
-    اوری، پیتر و دیگران، (1384)، تاریخ ایران کمبریج، ج 7، ترجمه مرتضی ثاقب فر، ج 7، تهران، جامی.
-    بشیری، احمد، (1362)، کتاب آبی، ج 1، تهران، نشر نو.
-    بشیری، احمد، (1367)، کتاب نارنجی، چ دوم، تهران، نشر نور.
-  جواهرکلام، علی، (1350)، «شاهزاده ابوالحسن میرزا شیخ الرئّیس قاجار»، مجله­ ارمغان، دوره چهلم، شماره سوم، خردادماه.
-    حقّدار، علی اصغر، (1383)، مجلس اول و نهادهای مشروطیت، تهران، نشر مهرنامگ.
-    خان ملک سامانی، احمد، (1386)، یادبودهای سفارت استانبول، تهران، نشر اساطیر.
- دولت آبادی، یحیی، (1371)، حیات یحیی، ج1، 2، چ ششم، تهران، نشر عطار و فردوسی.
- رئیس نیا، رحیم، (1382)، ایران و عثمانی در آستانه قرن بیستم، ج1، تبریز، نشر ستوده.
-  زرگری نژاد، غلام حسین، (1385)، «اندیشه‌های سیاسی شیخ الرئّیس»، فصلنامه­ علمی تخصصی دانشگاه آزاد اسلامی محلات، سال یکم، شماره دوم.
- سپهر، عبدالحسین خان، (1368)، یادداشت‌های ملک المورّخین و مرات الوقّایع مظفّری، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران، نشر زرّین.
-    سعیدی سیرجانی، علی اکبر، (1362)، وقایع اتفاقیه، مجموعه گزارش‌های خفیه نویسان انگلیس، تهران، بی‌نا.
- شریف کاشانی، محمدمهدی، (1362)، واقعات اتفاقیه، ج2، به کوشش منصوره اتحادیه و سیروس سعدوندیان، تهران، نشر تاریخ ایران.
- شیخ الرئّیس قاجار، ابوالحسن میرزا، (1312)، منتخب النفّیس، تهران، انتشارات محمودی، مسجد سلطانی.
- شیخ الرئّیس قاجار، ابوالحسن میرزا، (1369)، «سرگذشت خود»، مجله آینده، شماره نهم، سال شانزدهم آذر تا اسفند ماه.
- شیخ الرئّیس، ابوالحسن میرزا، (1335)، نافع الافهام و رافع الاوهام، تهران، چاپ سنگی نشر حاج عبدالعظیم.
-    صفایی، ابراهیم، (1363)، رهبران مشروطه، ج1، چ سوم، تهران، نشر جاویدان.
- عضدالدوله، احمدمیرزا، (1355)، تاریخ عضدی، به اهتمام عبدالحسین نوایی، تهران، نشر بابک
- عنایت، حمید، (1372)، اندیشه سیاسی در اسلام معاصر، ترجمه بهاءالدین خرّمشاهی، چ سوم، تهران، انتشارات خوارزمی.
- فتحی، نصرت الله، (1354)، سخنگویان سه گانه­ آذربایجان در انقلاب مشروطیت ایران، تهران، انتشارات فرهنگ و هنر.
- کاتوزیان، محمّدعلی، (1379)، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، شرکت سهامی انتشار.
- کرمانی، ناظم الاسلام، (1376)، تاریخ بیداری ایرانیان، به اهتمام علی اکبر سعیدی سیرجانی، ج 2 و 3، چ پنجم، تهران، نشر پیکان.
-    کسروی، احمد، (1373)، تاریخ مشروطه ایران، تهران، امیرکبیر.
- کلانتر باغمیشه‌یی، ابراهیم خان، (1377)، روزنامه خاطرات شرف الدوله، به کوشش یحیی ذکاء، تهران، فکر روز.
- لسان الملک سپهر، محمدتقی، (1377)، ناسخ التواریخ، تصحیح جمشید کیان فر، ج 1، تهران، اساطیر.
- محمود، محمود، (1378)، تاریخ روابط سیاسی ایران و انگلیس در قرن نوزدهم میلادی، ج1، 2، 7، تهران، نشر اقبال.
- ملک زاده، مهدی، (1356)، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، ج 4، 5 و 6، چ سوم، تهران، انتشارات علمی.
-    میرزا صالح، غلام حسین، (1384)، مذاکرات مجلس اوّل، تهران، انتشارات مازیار.
- نوّاب صفّا، اسماعیل، (1363)، شرح حال فرهاد میرزا معتمدالدّوله، ج 1، تهران، نشر زوّار.
-    نوایی، عبدالحسین، (1375)، ایران و جهان، ج3، تهران، نشر هما.
-   Cole, Juan (2009), Autobiography and Silence: the early cover of shoykhr-raisqajar, Routkedge.