ORIGINAL_ARTICLE
حیات اجتماعی اقلیتهای دینی در دوره آلبویه
چکیده دولت آل بویه در سه حوزه جغرافیای متفاوت با تشکیلات درباری و دیوانی، فضای تساهل و تسامح، فرصتی را برای فعالیت تمام اقشار مختلف اجتماعی، از جمله سایر ادیان بزرگ الهی که تقریبا در اکثر مناطق ایران این دوره به صورت پراکنده بودند، فراهم آورد. حاکمان آل بویه از اقلیتهای دینی به ویژه گروه نخبه و برگزیده حمایت کرده و از آنان با توجه به تخصص و کاراییشان در بخشهای مختلف سیاسی- اجتماعی، در مناصب اجرایی در دربار و دیوان استفاده کردند. به طوری که، مسیحیان بیشترشان به فعالیتهای علمی مانند کاتبی و طبابت، یهودیان به امور تجاری و صرافی، زرتشتیان در زمینه کشاورزی و دامداری و صابئیان اکثرا به حرفه های کارگاهی و علمی پرداختند. با وجود مشارکت اقلیتهای دینی در عرصه های مختلف و تلاش حاکمان برای حمایت و احقاق حقوق آنها، در برخی مواقع، حقوق اقلیتها به شکلهای مختلف مانند غارت، مصادره اموال، ویران شدن خانه ها و مغازه هایشان، پایمال می گردید. در نتیجه مانند ادوار قبل و بعد، بتدریج به حاشیه رانده شده و از بسیاری امتیازات سیاسی- اجتماعی به علل مختلف محروم می شدند. با عنایت به آنچه گفته شد، مساله این است که، واکنش و نحوه برخورد اقلیتهای دینی در قبال تساهل و تسامح آل بویه به چه شکل بوده است؟ مقاله حاضر بر آن است تا با تکیه بر روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی نقش اجتماعی اقلیتهای دینی در این دوره بپردازد.
https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_5365_e691b60ebeec4a4f7ad261c192bab542.pdf
2016-03-20
1
35
-
واژگان کلیدی: حیات اجتماعی
آلبویه
مسیحیان
یهودیان
زرتشتیان
صابئیان
فاطمه
اروجی
forouji@tabrizu.ac.ir
1
دانشیار/دانشگاه تبریز
AUTHOR
اکبر
کاظم زاده
journal.iiphistory@tabrizu.ac.ir
2
دانش آموخته کارشناسی ارشد/مدیراجرایی نشریه تاریخ نامه ایران بعد از اسلام
LEAD_AUTHOR
− ابن العبری، غریغوریوسبن هارون (1377)، مختصر تاریخ الدول، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
1
− ابن اثیر، عزالدینعلی (1350)، کامل، تاریخ بزرگ اسلام و ایران، ج 14، ترجمه عباس خلیلی، تصحیح دکتر مصطفی نراقی، به اهتمام دکتر سادات ناصری، بی جا، شرکت چاپ و انتشارات کتب ایران.
2
− ابن اثیر، عزالدینعلی (1351)، کامل، تاریخ بزرگ اسلام و ایران، ج 15، ترجمه علی هاشمی حائری، تهران، شرکت چاپ و انتشارات کتب ایران.
3
− ابن بلخی، حاج میرزا حسن حسینی فسائی (1367)، فارس نامه، ج1، تصحیح و تحشیه از دکتر منصور رستگار فسائی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
4
− اصطخری، ابواسحاق ابراهیمبن محمد (1373)، مسالک و الممالک، ترجمه محمدبن اسعدبن عبدالله تستری، به کوشش ایرج افشار، بیجا، مجموعه انتشارات ادبی و تاریخی موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
5
− ابن حوقل (1366)، سفرنامه ابن حوقل (صوره الارض)، ترجمه جعفر شعار، تهران، امیر کبیر.
6
− اشپولر، برتولد (1369)، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ج1، ترجمه جواد فلاطوری، بی جا، انتشارات علمی و فرهنگی وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
7
− اشپولر، برتولد (1369)، تاریخ ایران در قرون نخستین اسلامی، ج2، ترجمه مریم میر احمدی، بی جا، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
8
− ابن مسکویه رازی، ابوعلی مسکویه (1376)، تجارب الامم، ج 5، 6، ترجمه علینقی منزوی، تهران، انتشارات توس.
9
− ابن خلدون، عبدالرحمن (1366)، تاریخ ابن خلدون (العبر)، ج3، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، انتشارات موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
10
− ابن خلدون، عبدالرحمن (1379)، مقدمه، ج1، ترجمه محمد پروین گنابادی، بی جا، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
11
− ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمنبن علی (1359ه.ق)، المنتظمفی تاریخ الملوک والامم، ج7، حیدرآباد دکن (هند)، دائره المعارف العثمانیه.
12
− ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمنبن علی (1358ه.ق)، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم، ج8، حیدرآباد دکن (هند)، دائره المعارف العثمانیه.
13
− ابن ابی اصبیعه، موفق الدین احمدبن قاسم (1379ه.ق/ 1960م )، عیون الانباء فی طبقات الاطباء، ج1، بیجا، بینا.
14
− ابن ندیم، محمدبن اسحاق (1346)، الفهرست، ترجمۀ محمدرضا تجد، بیجا، بینا.
15
− اروجی، فاطمه، صدقی، ناصر، کاظم زاده، اکبر (1393)، «نقش اقلیتهای دینی در حیات اقتصادی عهد آلبویه» سال سوم، شماره 6 .
16
− افسر، کرامت اله (1353)، تاریخ بافت قدیمی شیراز، تهران، انجمن آثار ملی.
17
− الهامی، داود (بیتا)، «تقویم و عید های صابیان»، مجله تخصصی کلام اسلامی، سال هشتم، شماره 30.
18
− انصاف پور، غلامرضا (1356)، ساخت دولت در ایران، از اسلام تا یورش مغول، تهران، امیرکبیر.
19
− ایمانی فر (رویگر)، محمد، (1389)، تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در دوره آلبویه، فارس (استهبان)، ناشر: مولف.
20
− بلاذری، احمدبن یحیی (1367)، فتوح البلدان، ترجمه دکتر محمد توکل، بیجا، نشر نقره.
21
− بیرونی، ابوریحان محمدبن احمد، (1363)، آثارالباقیه، ترجمه اکبر دانا سرشت، تهران، امیرکبیر.
22
− ترکمنی آذر، پروین (1384)، دیلمیان در گستره تاریخ ایران (حکومتهای محلی، آلزیار، آلبویه)، تهران، انتشارات سمت.
23
− تودلایی، بنیامین (1380)، سفرنامه رابی بنیامین تودلایی، ترجمه ناطق مهوش، تهران، کارنگ.
24
− پرویز متحده، روی (1388)، اوضاع اجتماعی در دوره آلبویه، برگردان، محمد رضا مصباحی و علی یحیایی، مشهد، انتشارات خانه آبی.
25
− پریخانیان، آناهیت گئورگی یونا (1983م)، جامعه و قانون ایرانی، مسکو، نائوکا، شعبه ادبیات شرق.
26
− ثعالبی، ابومنصور عبدالملکبن محمد نیشابوری (1282ه.ق)، یتیمه الدهر، ج2، بیروت، دارالکفر.
27
− چوکسی، جمشید گرشاسپ (1381) ، ستیز و سازش (زرتشتیان مغلوب و مسلمانان غالب در جامعه ایران نخستین سدههای اسلامی)، ترجمه نادر میر سعیدی، تهران، ققنوس.
28
− جعفریان، رسول (1378)، تاریخ ایران اسلامی از طلوع طاهریان تا غروب خوارزمشاهیان، تهران، موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.
29
− دلبری، شهربانو (بهار1384)، «مروری بر وضعیت مسیحیان ایران از قرن اول تا چهارم هجری»، تاریخ در آیینه پژوهش، سال دوم، شماره 5.
30
− دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود (1364)، اخبار الطوال، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران، نشر نی.
31
− رهنما، محمد هاشم (1387)، «تاثیر نظام اجتماعی و اقتصادی بر دوگانگی نهاد خلافت و سلطنت در دوره آلبویه»، پژوهش نامه تاریخ، سال چهارم، شماره 13.
32
− رویگر، محمد (1386)، اقدامات سیاسی، فرهنگی، مذهبی، و عمرانی عضدالدوله دیلمی (328ه ق-373ه ق)، استهبان، انتشارات ستهبان.
33
− راوندی، مرتضی (1354)، تاریخ اجتماعی ایران، (حکومتها و سلسلههای ایران از حمله اعراب تا استقرار مشروطیت)، ج2، تهران، امیرکبیر.
34
− زرین کوب، عبدالحسین (1379)، تاریخ ایران بعد از اسلام، تهران، انتشارات امیر کبیر.
35
− سامی، علی (1347)، شیراز دیار سعدی و حافظ، بیجا، بینا.
36
− شهرستانی، ابوالفتح محمدبن عبدالکریم (1350)، الملل و النحل، ترجمۀ افضل الدین صدر ترکه اصفهانی، به تصحیح و تحشیه دکتر سید محمد رضا جلالی نائینی، بی جا، انتشارات اقبال.
37
− صفا، ذبیح الله (1336)، تاریخ علوم عقلی در تمدن اسلامی، ج1، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
38
− طبری، محمدبن جریر (1375)، تاریخ طبری یا تاریخ الرسل والملوک، ج 14، ترجمه ابوالقاسم پاینده تهران، انتشارات اساطیر.
39
− عربستانی، مهرداد (1383)، «تعمیدیان غریب (مطالعه مردم شناختی در دینورزی صابئین مندایی ایران)»، افکار، تهران، سازمان میراث فرهنگی کشور (پژوهشگاه).
40
− سعیدالشیخلی، صباح ابراهیم (1362)، اصناف در عصر عباسی، ترجمه هادی عالم زاده، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
41
− فقیهی، علی اصغر (1365)، آلبویه و اوضاع زمان ایشان با نموداری از زندگی مردم آن عصر، بیجا، انتشارات صبا.
42
− فدایی عراقی، غلامرضا (1383)، حیات علمی در عهد آلبویه، تهران، دانشگاه تهران.
43
− فرای، ریچاردن (1358)، عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران، انتشارات سروش.
44
− فرای، ر. ن. و دیگران (تاریخ کمبریج)، (1363)، تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه، ج4، ترجمه حسن انوشه، تهران، انتشارات امیرکبیر.
45
− قبادیانی مروزی، ناصر خسرو (1373)، سفرنامه ناصر خسرو، با تصحیح محمد دبیر سیاقی، تهران، انتشارات زوار.
46
− قرطبی، عریببن سعد (1375)، دنباله تاریخ طبری و احوال و آثار طبری، ج16، ترجمه ابوالقاسم پاینده تهران، انتشارات اساطیر.
47
− قفطی، علیبن یوسف (1371)، تاریخ الحکماء، ترجمه فارسی از قرن یازدهم هجری، به تصحیح بهمن دارایی، تهران، دانشگاه تهران.
48
− کرمر. ل. جوئل (1375)، احیای فرهنگی در عهد آلبویه (انسان گرایی در عصر رنسانس اسلامی)، ترجمه محمد سعید حنایی کاشانی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
49
− لاپیدوس، ایراماروین (1376)، تاریخ جوامع اسلامی از آغاز تا قرن هیجدهم، ج1، ترجمه محمود رمضان زاده ، مشهد، آستانه قدس رضوی.
50
− متز، آدام (1364)، تاریخ تمدن اسلامی در قرن چهارم هجری یا (رنسانس اسلامی)، ج1، 2، ترجمه: علیرضا ذکاوتی قراگزلو، تهران، انتشارات امیرکبیر.
51
− مقدسی بشاری، ابوعبداله محمدبن احمد (1361)، احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم، ج1، ترجمه دکتر علینقی منزوی، تهران، شرکت مولفان و مترجمان ایران.
52
− میلر، و. م. (1332)، تاریخ کلیسای قدیم در امپراطوری روم و ایران، ج1، ترجمه علی نخستین، تهران، نشردانش.
53
− میثاقی، مریم- مرادمند، فرناز (بهمن و اسفند 1381)، «میناکاری صابئین» ، کتاب ماه هنر، شماره های 53-54.
54
− مشکور، محمدجواد (1359)، خلاصه ادیان در تاریخ دینهای بزرگ، تهران، انتشارات شرق.
55
− مسعودی، ابوالحسن علیبن الحسین، (1374)، مروج الذهب، ج1، 2، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
56
− ممتحن، حسین علی (1337)، «تحقیقی در احوال و مذاهب و رسوم صابئیان عراق و خوزستان»، چاپ آفتاب، ص82.
57
− ناس، جان (1344)، تاریخ جامع ادیان، ترجمه علی اصغرحکمت، بی جا، انتشارات پیروز.
58
− نفیسی، سعید (1343)، مسیحیت در ایران، تهران، نورجهان.
59
− نظام الملک طوسی، حسنبن علی (1373)، سیرالملوک یا سیاست نامه، با مقدمه و تعلیقات به اهتمام: عطاءاله تدین، تهران، انتشارات تهران.
60
− هولت، پی ام، لمبتون، ان.ک.س، لوئیس، برنارد (1387)، تاریخ اسلام کمبریج، ج1، 2، مترجم تیمور قادری، تهران، انتشارات مهتاب.
61
− یعقوبی، احمدبن ابی یعقوب (1374)، تاریخ یعقوبی، ج2، ترجمه دکتر محمد ابراهیم آیتی، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
62
ORIGINAL_ARTICLE
پردازش شخصیتهای مزدک و انوشیروان در نگارشهای میرزا فتحعلی آخوندزاده و میرزا آقاخان کرمانی
چکیده باز شناسی تاریخ کهن ایران از قرن نوزدهم میلادی و گسترش مفاهیمی چون ناسیونالیسم، اندیشههای ملی گرایانه ومساوات طلبانه در میان روشنفکران دورۀ قاجار، منجر به بازنگری متجددانه در بازپردازیهای پیشین پیرامون برخی شخصیتهای تاریخیِ تاریخ ایران باستان توسط برخی نویسندگان دورۀ قاجار شد. این پژوهش در پی بررسی بازپردازی شخصیتهای تاریخی ایران باستان در نگارشهای تاریخ نویسان دورۀ قاجار و نگرشهای روشنفکران دورۀ مشروطه به این پدیده است. در این پژوهش بر روی دو شخصیت خاص تاریخی ایران، مزدک و انوشیروان تمرکز شده است که به نظر می رسد آخوندزاده و کرمانی نیز در پردازش این شخصیتها از یک طرف تحت تاثیر متون دساتیری و از طرف دیگر اندیشههای انقلابیگری و جنبشهای اعتراضی در کنار آشنایی با مباحث سیاسی روز بوده اند. هر چند که تا کنون در رابطه با بازپردازی تاریخ ایران باستان در دوره قاجار بحثها و پژوهشهای مختلفی انجام شده است، اما تاکید عمده این پژوهش بیشتر بر روی بازنگری در بازپردازیهای تاریخ ایران باستان و بازآفرینی متفاوت شخصیتهای تاریخی فوق در آثار میرزا فتحعلی آخوندزاده و میرزا آقاخان کرمانی به عنوان دو تن از تجددطلبان دورۀ پیشا مشروطه است. پژوهش پیش رو که به روش تاریخی و با استفاده از منابع کتابخانهای در قالب نگرش توصیفی- تحلیلی، گردآوری شده است، نشان میدهد که آخوندزاده و کرمانی با محوریت مباحث سیاسی زمانۀ خود مانند مسألۀ جمهوریت و اندیشههای سوسیالیستی به بررسی شخصیت و جایگاه تاریخی مزدک و انوشیروان پرداختهاند.
https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_5366_5ee0157a9061cb975d181c3f4fb7ecdb.pdf
2016-03-20
37
62
-
واژگان کلیدی: فتحعلی آخوندزاه
میرزا آقاخان کرمانی
مزدک
انوشیروان
متون دساتیری
علی
باغدار دلگشا
ali.b.delgosha@gmail.com
1
دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی/ دانشگاه فردوسی مشهد
LEAD_AUTHOR
محمد تقی
ایمانپور
timanpour@um.ac.ir
2
استاد گروه تاریخ /دانشگاه فردوسی مشهد
AUTHOR
− آجودانی، ماشاءالله (1372)، «درون مایههای شعر مشروطه»، ایران نامه، شماره 44، صص 46-621.
1
− --------------- (1387)، مشروطة ایرانی، تهران، اختران.
2
− آخوندزاده، میرزا فتحعلی (1357)، الفبای جدید و مکتوبات، به کوشش حمید محمدزاده، تبریز، نشر احیاء.
3
− -------------- (1364)، مکتوبات، نامههای کمال الدوله به شاهزاده جلالالدوله، به اهتمام م. صبحدم، بیجا، مرد امروز.
4
− آدمیت، فریدون (1357)، اندیشههای میرزا آقا خان کرمانی، تهران، پیام.
5
− آدمیت، فریدون (1349)، اندیشههای میرزا فتحعلی آخوندزاده، تهران، خوارزمی.
6
− امانت، عباس (1377)، «پورخاقان و اندیشۀ بازیابی تاریخ ملی ایران»، ایراننامه، سال 17، شماره1، صص 54-5.
7
− بهرام بن فرهاد بن اسفندیار یزدانی (1223ق)، شارستان چهار چمن، بمبئی، بینا.
8
− بیگدلو، رضا (1380)، باستانگرایی در تاریخنگاری معاصر ایران، تهران، نشر مرکز
9
− بینام (1278ق)، دساتیر آسمانی، نسخه خطی موجود در کتابخانه مجلس شورای اسلامی، شماره بازیابی 7474.
10
− بینام (بیتا). دبستان المذاهب، نسخه خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی. شمارۀ بازیابی: 284.
11
− توکلی طرقی، محمد (1373)، «تاریخ پردازی و ایران آرایی: بازسازی هویت ایرانی در گزارش تاریخ»، ایران نامه، سال 12، شماره 48، صص 628-583.
12
− جلالالدین میرزا (1297ق)، نامۀ خسروان: داستان پادشاهان ایران از اغاز آبادیان تا انجام ساسانیان، چاپ سنگی طهران، دارالخلافۀ طهران.
13
− حائری، عبدالهادی (1387)، تشیع و مشروطیت در ایران و نقش ایرانیان مقیم عراق، تهران، امیرکبیر.
14
− حسینیراد، عبدالمجید (1391)، «بررسی حجم پردازی دورۀ قاجار از صخرهنگاری باستانی تا مجسمۀ همایونی» هنرهای زیبا – هنرهای تجسمی، دورۀ 17، شماره 3، صص32-23.
15
− خاوری شیرازی، فضل الدین (1380)، تاریخ ذوالقرنین، تصحیح ناصر افشار فر، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و کتابخانۀ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
16
− خلیلی، محسن (1390)، چیستان تاریخ: بازنمایی هویت در گزارشهای تاریخی، مشهد، مرندیز.
17
− خیر اندیش، عبدالرسول، احمدی، حسین (1391)، «آذرکیوانیان و تأثیر آنان بر باستانگرایی در تاریخنگاری معاصر ایران»، تاریخ ایران، شماره 5، صص 31-1.
18
− دهقانی، محمد (1380)، پیشگامان نقد ادبی در ایران، تهران، انتشارات سخن.
19
− ریچاردز، گلین (1383)، رویکردهای مختلف به پلورالیسم دینی: به سوی الهیات ناظر به همۀ ادیان، ترجمه رضا گندمی نصرآبادی و احمدرضا مفتاح، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.
20
− زرگرینژاد، غلامحسین (گردآورنده) (1390)، رسائل مشروطیت، جلد 1و 2، تهران، مؤسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
21
− ژوبر، پیرآمده (1347)، مسافرت در ایران و ارمنستان، ترجمه علی قلی اعتماد مقدم، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
22
− عضدالدوله، احمدمیرزا (1376)، تاریخ عضدی، به کوشش عبدالحسین نوائی، تهران، نشر علم.
23
− فیروزبن ملا کاووس (بیتا)، دساتیر آسمانی، نسخۀ خطی کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی. شمارۀ بازیابی: 7474.
24
− قدیمی قیداری، عباس (1393)، تداوم و تحول تاریخنویسی در ایران عصر قاجار، تهران: پژوهشکدۀ تاریخ اسلام.
25
− ------------- (1391)، «تاریخ نویسی باستان گرا و ناسیونالیستی در ایران عصر قاجار»، مطالعات تاریخ ایران اسلامی، سال اول، شماره اول، صص 94-75.
26
− کرمانی، میرزا آقا خان (2000م)، سه مکتوب، به کوشش و ویرایش بهرام چوبینه، آلمان، نیما.
27
− --------------- (1389)، آیینۀ سکندری، تهران، چشمه.
28
− --------------- (1384)، صد خطابه، به کوشش محمد جعفر محجوب، لس آنجلس، شرکت کتاب.
29
− معین، محمد (1336)، «آذرکیوان و پیروان او»، مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شماره 39، صص42-25.
30
− ملکم، سرجان (1383)، تاریخ ایران، ترجمه اسماعیل حیرت، تهران، انتشارات سنایی.
31
− ملکم خان ناظمالدوله (1369)، روزنامة قانون، تهران، کویر.
32
− ----------- (1389)، نامههای میرزا ملکم خان ناظمالدوله، به کوشش علی اصغر حقدار، تهران، چشمه.
33
− مروزی، میرزا محمد صادق (1369)، تاریخ جنگهای ایران و روس، تصحیح امیر هوشنگ آذر، تهران، مولف.
34
− ناطق، هما (1358)، مصیبت وبا و بلای حکومت، تهران، گستره.
35
− نعمتی، بهزاد (1390)، بررسی باستانگرائی در تاریخنگاری دوره قاجار، پایان نامه کارشناسی ارشد ایرانشناسی، دانشگاه شهید بهشتی تهران.
36
− هیلن براند، رابرت (1388)، زبان تصویری شاهنامه، ترجمۀ سید داوود طباطبایی،تهران، فرهنگستان هنر.
37
− Abdi Kamyar (2001), “Nationalism, Politics, and the Development of Archaeology in Iran”, American Journal of Archaeology, 150:51-76.
38
− Amanat, Abass (2004), “Historiography VIII: Qajar Period”, Encyclopedia of Iranica, 12:370-376
39
− ---------- (2001), “The Kayanid Crown and Qajar Reclaiming of Royal Authority”, Journal of the Society of Iranian Studies, no 34: 17-30.
40
− ---------- (1997), Pivot of the Universe: Nasir al-din Shah and the Iranian Monarchy, Berkeley: University of California.
41
− Corbin, Henry (1989), “Azar Keyvan.” Encyclopedia Iranica, edited by Ehsan Yarshater Vol.3, London& New York.
42
− Diba, I. S., (1999), Images of power and the power of images: intention and response in early Qajar painting (1785-1834), in I. S. Diba, and M. Ekhtiar, (eds), Royal Persian Paintings: the Qajar Epoch 1785-1925, Brooklyn: 30-49.
43
− Imanpour, M.T., (2015), “Re-establishment of Achaemenes History and its Development in the Nineteenth and Twentieth Centuries”, Iranian Studies, Vol. 48, No 4: 515-530.
44
− Sarkhish (Curtis), Vesta, (2005), “The Legacy of Ancient Persia” in: The Forgotten Empire the World of Ancient Persia, British Museum, London: 250-263.
45
ORIGINAL_ARTICLE
روند دگرگونی نقوش و شعائر مذهبی بر روی سکههای دوره صفوی
چکیده با تشکیل دولت صفویه (907- 1135ه.ق.) در گسترهی جغرافیایی ایران، که به پایان یافتن پراکنده حکومتی و برقراری وحدت سیاسی در این کشور منجر شد، از آن پس جامعهی ایرانی تحت تأثیر گرایشات سیاسی و مذهبی این سلسله قرار گرفت. صفویان، سنّتهای حکومتی و فرهنگی قدیم ایران را تداوم دادند اما با ترویج مبانی اعتقادی شیعهی دوازده امامی بهعنوان مذهب رسمی، هویت متمایزی به مملکت و مردم آن بخشیدند که بخشی از این تمایزات تا امروز نیز باقی مانده است. این ویژگی بر روی نقوش و محتوای مسکوکات این دوره نیز تأثیر گذاشت و سکههای ضرب شدهی این سلسله دارای ماهیت و سبکی خاص گردید. در حکومتهای پیش از صفویه در ایران نیز تغییرات شکلی و مفهومی بر روی سکهها متأثر از سیاست و دیانت آنها و بازتابی از نگرشهای سیاسی و مذهبی سلاطین و حکمرانان بوده است. از این رو، در مقایسه با سکههای دورهی ایلخانی که تحت تأثیر وضعیت مذهبی موجود، دارای شعائر و نقوش مربوط به سایر مذاهب غیر اسلامی است، در عصر صفویه قدرت مذهبی پادشاهان و حمایت آنان از مذهب رسمی، مانع قدرتنمایی سایر مذاهب در کشور و از جمله عدم نقر شعائر و نقوش غیر شیعی بر روی سکهها گردید. در این پژوهش، به روش ترکیبی میدانی و کتابخانهای، به شیوهی تاریخی- تحلیلی روند نقوش و شعائر مذهبی نقر شده بر روی سکههای صفوی و نیز نگرش سلاطین این سلسله از نقر این نقوش و شعائر بر سکههای رایج، مورد بررسی قرار گرفته و با سکههای دوره ایلخانی و تیموری مقایسه شده است. یافتة پژوهش حاکی از آن است که صفویان از سکه بهمثابهی ابزاری در نشر شعائر شیعی بهره گرفته و برخی از نقوش سکههای این دوره با پیش از خود متفاوت است.
https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_5367_ac2f515957c2c80a9bb92808aaab2bbf.pdf
2016-03-20
63
111
-
واژههای کلیدی: صفویه
پادشاهان صفوی
سکه
نقوش
شعائر مذهبی
جهانبخش
ثواقب
jahan_savagheb@yahoo.com
1
استاد تاریخ /دانشگاه لرستان
AUTHOR
شهاب
شهیدانی
sh.shahidani@yahoo.com
2
استادیار تاریخ /دانشگاه لرستان
AUTHOR
سیاوش
امرایی
miraslorestan2003@yahoo.com
3
دانشجوی دکترای تاریخ ایران اسلامی دانشگاه لرستان و کارشناس میراث فرهنگی لرستان
LEAD_AUTHOR
- اسماعیلی، صغری (1385)، سکهها و مهرهای دوره صفوی، تهران، پژوهشگاه میراث فرهنگی.
1
- اشپولر، برتولد (1374)، تاریخ مغول در ایران، ترجمه محمود میرآفتاب، چاپ پنجم، تهران، علمی و فرهنگی.
2
- پیگولوسکایا، ن. و. (و دیگران) (1354)، تاریخ ایران از دوران باستان تا پایان سده هجدهم میلادی، ترجمه کریم کشاورز، چاپ چهارم، تهران، پیام.
3
- تاریخ عالمآرای صفوی (1363)، [مؤلف ناشناس] به کوشش یدالله شکری، چاپ دوم، تهران، اطلاعات.
4
- ترابی طباطبایی، جمال (2535)،سکههای آققویونلو و مبنای وحدت حکومت صفویه در ایران، نشریه شماره7 موزه آذربایجان، تبریز، اداره کل موزهها.
5
- _________ (1353)، «سکههای متنوع از اباقاآن»، بررسیهای تاریخی، سال نهم، شماره55، بهمن و اسفند، ص186- 177.
6
- _________ (1350)، سکههای شاهان اسلامی ایران، ج2، بیجا، نشریه شماره 5 موزه آذربایجان شرقی.
7
- حبیبی، منصوره (1381)، «سیلک، نمادها و نشانهها (نقوش جانوری و گیاهی)»، کتاب ماه هنر، شماره 49و50، مهر و آبان، ص120- 118.
8
- خزائی، محمد (1380)، « نقش شیر نمود امام علی (ع) در هنر اسلامی»، کتاب ماه هنر، شماره 31و32، فروردین و اردیبهشت، ص39- 37.
9
- _______ (1386)، «تأویل نقوش نمادین طاووس و سیمرغ در بناهای صفوی»، هنرهای تجسمی، دانشگاه تهران، شماره 26، تیر، ص27- 24.
10
- دادور، ابوالقاسم؛ مبینی، مهتاب (1387)، «بررسی تطبیقی نقش گاو در اساطیر و هنر ایران و هند»، مجله مطالعات ایرانی، سال 7، شماره 14، پاییز، ص130- 115.
11
- ذکاء، یحیی (1344)، «تاریخچه تغییرات و تحولات درفش و علامت دولت ایران، از آغاز سده سیزدهم ه.ق تا امروز»، هنر و مردم، دوره 3-4، شماره31، اردیبهشت، ص24- 13.
12
- رابینو، لویی (1353)، سکههای شاهان ایرانی: آلبوم سکهها، نشانها و مهرهای پادشاهان ایران، به اهتمام محمد مشیری، تهران، امیرکبیر.
13
- رشیدالدین فضلالله (1362)، جامع التواریخ، به کوشش بهمن کریمی، ج2، چاپ دوم، تهران، اقبال.
14
- رهبرگنجه، تورج (1382)، «نقش اسماء متبرکه بر روی سکههای اسلامی»، کیهان فرهنگی، شماره 202، مرداد، ص45- 42.
15
- زارعزاده، فهیمه؛ پورمند، حسنعلی (1388)، «بازنمود باورداشتهای مردم یزد در نقش نمادین سرو»، نامه هنرهای تجسمی و کاربردی، سال دوم، شماره 4، پاییز و زمستان، ص98- 83.
16
- سرافرازی، عباس (1389)، «گرایشهای سیاسی، مذهبی ایلخانان براساس مسکوکات ایلخانی»، پژوهشهای تاریخی، سال 46، دوره جدید، سال دوم، شماره 1 (پیاپی 5)، بهار، ص 66- 47.
17
- سرفراز، علیاکبر؛ آورزمانی، فریدون (1383)، سکههای ایران از آغاز تا دوران زندیه، چاپ سوم، تهران، سمت.
18
- سیوری، راجر (1372)، ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزی، تهران، مرکز.
19
- شاپوریان، رضا (1351)، «نقش سکههای صفویه»، مجله خرد و کوشش، شماره 10، آذر، ص112- 94.
20
- شریعتزاده، علیاصغر (1390)، سکههای ایران زمین، تهران، پازینه.
21
- شهبازی فراهانی، داریوش (1380)، تاریخ سکه (دوره قاجاریه)، تهران، پلیکان.
22
- صبا، منتخب؛ اسفندیار، کوهنور (1384)، دایرهالمعارف هنرهای سنتی ایران، ج1و2، تهران، نور حکمت.
23
- ضیاءپور، جلیل (1353)، نقوش زینتی در ایران زمین، اداره کل نگارش وزارت فرهنگ و هنر، آبان ماه.
24
- عبدالهی، منیژه (1381)، فرهنگنامه جانوران در ادب پارسی، بخش نخست، تهران، پژوهنده.
25
- عقیلی، عبدالله (1389)، پول و سکه، تنظیم و بازبینی علی بهرامیان، تهران، مرکز دایرهالمعارف بزرگ اسلامی، مرکز پژوهشهای ایرانی و اسلامی، کتابخانه مرکز.
26
- _________ (1377)، دارالضربهای ایران در دوره اسلامی، تهران، بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
27
- فرحبخش، هوشنگ (1354)، سکههای ضربی، چکشی ایران (صفویه، افغانها، افشاریه، زندیه، قاجاریه)، برلن غربی آلمان، نوین فرحبخش.
28
- فلسفی، نصرالله (1369)، زندگانی شاه عباس اول، ج2، چاپ چهارم، تهران، علمی.
29
- قائینی، فرزانه (1388)، سکههای دوره صفویه، تهران، پازینه.
30
- کسروی، احمد (1352)، کاروند کسروی، مجموعه 78 رساله، به کوشش یحیی ذکاء، تهران، فرانکلین.
31
- لکهارت، لارنس (1368)، انقراض سلسله صفویه و ایام استیلای افاغنه در ایران، ترجمه مصطفی قلیعماد، چاپ سوم، تهران، مروارید.
32
- متی، رودی (1393)، ایران در بحران: زوال صفویه و سقوط اصفهان، ترجمه حسن افشار، تهران، مرکز.
33
- مدرسی طباطبائی، حسین (1351)، «فلوسهای ضرب قم»، هنر و مردم، دوره جدید، ش 117، تیر، ص48- 46.
34
- مشیری، محمد (1353)، سکهشناسی ایرانی، سکه اسماعیل، نشریه ادبیات و زبانها، یغما، شماره 296.
35
- نوایی، عبدالحسین (1368)، شاه اسماعیل صفوی، مجموعه اسناد و مکاتبات تاریخی همراه با یادداشتهای تفصیلی، چاپ دوم، تهران، ارغوان.
36
- ولش، آنتونی (1385)، نگارگری و حامیان صفوی، ترجمه روحالله رجبی، تهران، فرهنگستان هنر.
37
- هال، جیمز (1383)، فرهنگ نگارهای نمادها در هنر شرق و غرب، ترجمه رقیه بهزادی، چاپ دوم، تهران، فرهنگ معاصر.
38
- سکههای گنجینه قلعه فلکالافلاک.
39
- Catalogue of the coin of the shahs of Persia in ihe Biitish museum printed by order of the trustees, Londen,1887.
40
- Journal of the oriental numismatic society, No.214 (winter2013) p 16.
41
- American Numismatic Society.
42
- “The David Collection, Copenhagen” www.davidmus.dk.
43
- www.zeno.ru
44
- httpwww.fitzmuseum.cam.ac.uk
45
- httpwww.dnecoins.comIslamic.asp
46
- www.coinarchives.com
47
ORIGINAL_ARTICLE
جنگهای ایران و روس و نفوذ معماری دفاعی اروپایی در ایران مطالعة موردی: قلاع کوردشت و عباسآباد ارس
چکیده جامعة سنتی ایران در آغاز قرن 19م. گرفتار ارادۀ سلطهجویانة قدرتهایی شد که منافع آنها، منبعث از نظم نوظهور اروپایی بود. دولتهای روسیه، فرانسه و انگلیس کنشگران اصلی این فرآیند استعماری، بیشترین مصائب را بر ایران و ایرانی به بار آوردند. در این میان، دولت روسیه تزاری با طمعورزی به خاک ایران، آغازگر جنگی طولانی مدت شد. در روزگار دفاع نظامی ایران در برابر قشون روس، توجه به ملاحظات دفاع غیرعامل و در ذیل آن، معماری دفاعی، بخشی از برنامه نظامی ایران بود. در آن ایام شاهزاده عباسمیرزا، نائب السلطنه قاجار، جهت نوسازی سازمان رزم، از برخی ممالک فرنگ کمکهای مستشاری طلب نمود که در این فرآیند، برخی تجارب قلعهسازی اروپایی نیز به ایران انتقال یافت. نخستین تجارب قلعهسازی اروپایی در ایران در قالب ساخت قلاع کوردشت و عباس آباد واقع در سواحل رود ارس رقم خورد. در پژوهش حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی و با بهرهگیری از منابع کتابخانهای انجام پذیرفته، بخشی از حالات و مراتب معماری دفاعی قشون ایران در دورة مذکور در قالب طراحی و ساخت قلاع مذکور مورد بحث قرار گرفته است.
https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_5369_1008c1d2150796a8c65bc53f34920f86.pdf
2016-03-20
113
142
-
واژگان کلیدی: معماری دفاعی
قلعهسازی
قلعه کوردشت
قلعه عباس آباد
رود ارس
سجاد
حسینی
s.hoseini@uma.ac.ir
1
استادیار تاریخ /دانشگاه محقق اردبیلی
LEAD_AUTHOR
محمد باقر
کبیر صابر
kabirsaber@ut.ac.ir
2
استادیار معماری /دانشگاه تهران
AUTHOR
− آذربایجان احوال جغرافیه و تقسیمات سیاسیهسیله اصول ادارهسی (1334)، ترجمه: نظمی، استانبول: مطبعه عسکریه.
1
− آوری، پیتر، و دیگران (1387)، تاریخ ایران در دوره افشار ، زندیه و قاجار، ترجمه: مرتضی ثاقبفر، تهران: جامی.
2
− اتکین، موریل (1382)، روابط ایران و روس (1828-1780)، ترجمه: محسن خادم، تهران:مرکز نشر دانشگاهی.
3
− اصغریان جدی، احمد (1386)، الزامات معمارانه در دفاع غیرعامل پایدار، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
4
− اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (1367)، تاریخ منتظم ناصری، ج3، تهران: دنیای کتاب.
5
− اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (بیتا)، المآثر و الآثار، تهران: کتابخانه سنایی.
6
− انوری، امیرهوشنگ (1394)، اطلس تاریخی نقشهها و تصویرهای جغرافیایی آذربایجان، تهران: ندای تاریخ.
7
− ایران اردوسی تاریخچهسی(1326)، استانبول: مطبعه عسکریه.
8
− بایبوردی، حسین (1341)، تاریخ ارسباران، تهران: کتابخانه ابن سینا.
9
− بنتان، اگوست (1354)،سفرنامه بن تان، ترجمه: منصوره اتحادیه، تهران: چاپخانه سپهر.
10
− پیوترووسکی، بوریس ب. (1381)، اورارتو، ترجمه: رشید برناک، تهران: اندیشه نو.
11
− تبریزی، محمد حسین بن خلف (1342)، برهان قاطع، ج2، به اهتمام: محمد معین، تهران: کتابفروشی ابن سینا.
12
− تبریزی، میرزا احمد (1388)، «تاریخ قدیم آذربایجان (اردبیل و تبریز)»، تعلیقه و حواشی: هادی هاشمیان، پیام بهارستان، دوره دوم، شماره چهارم.
13
− تبریزی، میرزا محمد کریم (1260)، برهان جامع، تبریز: دارالانطباع حاج محمد حسین امین الشرع.
14
− ترکمان، اسکندر بیگ (1382)، تاریخ عالم آرای عباسی، تصحیح: ایرج افشار، ج 2، تهران: امیر کبیر.
15
− تقوی اصل، سیدعطا (1384)، ژئوپلتیک جدید ایران، تهران: وزارت امور خارجه.
16
− جلالی عزیزیان، حسن (1378)، تاریخ مرند (مرند، جلفا، زنوز، هادیشهر)، مشهد: گوهر سیاح.
17
− جمشیدی، محمدحسین (1380)، مبانی و تاریخ اندیشه نظامی در ایران، تهران: دانشکده فرماندهی و ستاد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی.
18
− جونز، سر هارفورد (1386)، روزنامه سفر خاطرات هیئت اعزامی انگلستان به ایران، ترجمه: مانی صالحی علامه، تهران: نشر ثالث.
19
− جهانگیر میرزا قاجار (1327)، تاریخ نو، به سعی و اهتمام: عباس اقبال، تهران: کتابخانه و انتشارات علمی.
20
− حبیبی، سیدمحسن (1384)، از شار تا شهر، تهران: دانشگاه تهران.
21
− الحسینی الموسوی الصفوی، محمد هاشم (رستم الحکماء) (1386)، «داستان سئوال و جواب حکیمانه»، سیاستنامههای قاجاری، ج1، تصحیح و تحشیه: غلامحسین زرگرینژاد، تهران: موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
22
− الحسینی الموسوی الصفوی، محمد هاشم (رستم الحکماء) (1386)، «شمس الانوار»(قانون السلطنه)، سیاستنامههای قاجاری، ج1، تصحیح و تحشیه: غلامحسین زرگرینژاد، تهران: موسسه تحقیقات و توسعه علوم انسانی.
23
− خاماچی، بهروز (1370)، فرهنگ جغرافیای آذربایجان شرقی، تهران: سروش.
24
− دروویل، گاسپار (1370)، سفر در ایران، ترجمه: منوچهر اعتماد مقدم، تهران: شباویز.
25
− دنبلی، عبدالرزاق (1351)، مآثر سلطانیه، به اهتمام: غلامحسین صدری افشار، تهران: ابن سینا.
26
− دنبلی، عبدالرزاق (1383)، مآثر سلطانیه، به کوشش: فیروز منصوری(از روی نسخه موزه بریتانیا)، تهران: اطلاعات.
27
− دوما، ژ.ب. (1361). یادداشتهای ژنرال ترهزل در سفر به ایران، ترجمه: عباس اقبال، تهران: فرهنگسرا.
28
− دیانت، ابوالحسن (1367)، فرهنگ تاریخی سنجشها و ارزشها، ج1، تبریز: نیما.
29
− رضا قلی میرزا قاجار (1346)، سفرنامه رضا قلی میرزا، تصحیح: اصغر فرمانفرمائی قاجار، تهران: دانشگاه تهران.
30
− ستاره، علیاکبر، سعید زنگنه شهرکی، سیدعلی حسینی (1389)، آمایش و مکانیابی از منظر پدافند غیرعامل، تهران: انتشارات دانشگاه صنعتی مالک اشتر.
31
− شمیم، علی اصغر (1345)، ایران در دورة سلطنت قاجار، ج1، تهران: بهزاد.
32
− شیرازی، میرزا فضلالله (خاوری) (1380)، تاریخ ذوالقرنین، ج1و2، تصحیح: نادر افشارفر، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
33
− علی بن محمد (1384)، روزنامه سفر از تبریز تا ماکو، به کوشش: هیرمند حساس صدیقی، تهران: وزارت امور خارجه.
34
− فرزامشاد، مصطفی (1386)، مبانی نظری معماری در دفاع غیرعامل، تهران: جهان جامجم.
35
− فیودورکورف، بارون (1372)، سفرنامه بارون فیودورکورف، ترجمه: اسکندر ذبیحیان، تهران: فکر روز.
36
− قراباغی، میرزا یوسف (1390). تاریخ صافی، تصحیح: حسین احمدی، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
37
− کاتوزیان، محمدعلی (1311)، فرهنگ کاتوزیان، تهران: مطبعه علمی.
38
− کبیرصابر، محمدباقر (1390)، درآمدی بر اصول بازشناسی پایداری سازهای در معماری ایرانی، (رساله دکتری)، دانشگاه تهران، پردیس هنرهای زیبا.
39
− کرزن، جورج ناتانیل (1380)،ایران و قضیه ایران، ج1، ترجمه: غلامعلی وحید مازندرانی، تهران: علمی و فرهنگی.
40
− لاکهارت، لارنس (1380)، انقراض سلسله صفویه، ترجمه: اسماعیل دولتشاهی، تهران: علمی و فرهنگی.
41
− لسانالملک سپهر، میرزا محمدتقی (1344)، ناسخ التواریخ سلاطین قاجار، تصحیح: محمدباقر بهبودی، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
42
− لسترینج، گای (1383)، جغرافیای تاریخی سرزمینهای خلافت شرقی، ترجمه: محمد عرفان، تهران: علمی و فرهنگی.
43
− مارکام، کلمنت (1367)، تاریخ ایران در دوره قاجار، ترجمه: رحیم فرزانه، تهران:نشر فرهنگ ایران.
44
− مجموعه آثار تاریخی و طبیعی منطقه آزاد ارس (1388)، جلفا: روابط عمومی و امور بینالملل سازمان منطقه آزاد تجاری صنعتی ارس.
45
− مستوفی انصاری، میرزا مسعود (1349)، تاریخ احوال عباس میرزا نائبالسلطنه، تصحیح: فرهاد میرزا معتمدالدوله، به کوشش: محمد گلبن، تهران: کتابخانه مستوفی.
46
− مستوفی قزوینی، حمدالله (1913)، نزههالقلوب، تصحیح: گای لیسترانج، لیدن: مصحح.
47
− موسوی طبری،سید مصطفی (1353)، عباس میرزای قاجار: شرح حال و سیادت و خدمات او، تهران: ابن سینا.
48
− میرسلیم، مصطفی و همکاران (1375)، دانشنامة جهان اسلام، ج1، تهران: بنیاد دائرهالمعارف اسلامی.
49
− نادر میرزا قاجار (1360)، تاریخ و جغرافی دارالسلطنه تبریز، با مقدمه، شرح و تنظیم: محمد مشیری،تهران: اقبال.
50
− والدبورگر، آندراس (1379)، مبلغان آلمانی در ایران، ترجمه: علی رحمانی و دیگران، تهران: وزارت امور خارجه.
51
− هدایت، رضا قلی خان (1373)، فهرس التواریخ، تصحیح: عبدالحسین نوایی و میر هاشم محدث، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
52
− هوپر، لئونارد جی، دروگ، مارتا جی (1386)، امنیت و طراحی سایت، ترجمه: محمدجواد رحمانی، تهران: شهیدی.
53
− هوشنگ مهدوی، عبدالرضا (1386)، تاریخ روابط خارجی ایران: از ابتدای دوران صفویه تا پایان جنگ دوم جهانی، تهران: امیرکبیر.
54
− Azərbaycan dilinin izahlı lüğəti (2006), c2, Bakı: Şərq-Qərb.
55
− Əlizadə, Həsən İxfa) 2006). Şuşa şəhərinin tarixi, transliterasiya: N. Axundov, Qarabağnamələr, c3, Bakı: Şərq-qərb.
56
− Gardane, Alfred (1865), Mission de general Gardane en Perse sous le premier empire, Paris: Librarie de AD. Laine.
57
− Xəzani, Mir Mehdi (2006). Kitabi-tarixi-Qarabağ, müqəddəmə və şərhlər: Akif Fərzəliyev, transliterasiya: A. Fərzəliyev və A. Ramazanov, Qarabağnamələr, c2, Bakı: şərq-qərb.
58
− Mirzə Adigözəl Bəy (2006). Qarabağnamə, Qarabağnamələr, c1, Bakı: şərq-qərb.
59
− Naxçıvan abidələri ensiklopedyası (2008), Naxçıvan: Azərbaycan milli elmlər akademiyasının Naxçıvan bölməsi.
60
− Naxçıvan ensiklopedyası (2005), cild 1, Naxçıvan: Azərbaycan milli elmlər akademiyasının Naxçıvan bölməsi.
61
− Naxçıvan ensiklopedyası (2005), cild 2, Naxçıvan: Azərbaycan milli elmlər akademiyasının Naxçıvan bölməsi.
62
ORIGINAL_ARTICLE
ملانصرالدین و مسئلهی زنان (تحلیلِ رویکردِ مجلّهی ملانصرالدین به مسئلهی زنان)
چکیده توجّهِ مقالهی حاضر بر مسئلهی زنان در مجلّهی ملانصرالدین است. با عنایت به این که مجلّهی ملانصرالدین جزوِ مجلّههای پیشرو در ربعِ اولِ قرنِ بیستم میلادی در شرق بود، تحلیلِ رویکردِ آن مجلّه نسبت به مسئلهی زنان میتواند هم آگاهیهای دست اولی از موقعیّت زنِ ایرانی و مسلمان در اوایل قرن بیستم میلادی در اختیار بگذارد و هم موجبِ آشنایی بیشتر با نحوهی مواجههی روشنفکرانِ مسلمان با مسئلهی زنان شود. از این رو نوشتار حاضر در صددِ پاسخ به این پرسش است که، مجلّهی ملانصرالدین موقعیتِ زنِ مسلمان را چگونه بازتاب داده و دیدگاهش دربارهی موقعیتِ زن مسلمان چه بود؟ نتایج پژوهش نشان میدهد، مجلّهی ملانصرالدین مسئلهی زنان را با رویکردی آسیبشناسانه در پنج حوزهی، ازدواجِ زنان، حجاب، آموزشِ زنان، خشونت علیه زنان و آزادیِ زنان موردِ توجه قرار داده و تحت تأثیر اندیشههای جدید که در قفقاز رواج داشت راهِ برون رفت از آن موقعیت را آموزش زنان و نقد مستمرِ مخالفانِ آزادیِ زنان میداند. روشِ پژوهش در این نوشتار، توصیفی ـ تحلیلی با تکیه بر متنِ اصلیِ مجلّهی ملانصرالدین و اسنادِ دست اول است.
https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_5368_d4b2a29b954f4a0133f6f0293d593bd0.pdf
2016-03-20
143
168
واژه های کلیدی: مجلّهی ملانصرالدین
جلیلِ محمدقلی زاده
مسئلهی زنان
حقوق زنان
آزادی زنان
فرهاد
دشتکی نیا
farhad_dashtakinia@yahoo.com
1
استادیار تاریخ/ دانشگاه شهید باهنر کرمان.
LEAD_AUTHOR
- مجلهی ملانصرالدین:
1
1906م: شمارهی 29. 1907م: شمارههایِ 10، 16، 19، 20، 23، 25، 29، 31، 36، 37، 39، 49. 1908م: شمارههای 6، 8، 14، 15، 17، 52. 1909م: شمارههای 42، 45. 1910م: شمارهی23. 1914م: شمارهی 13. 1921م: شمارهی 3. 1925 م: شمارههای 25 و 36. 1926م: شمارههای 13، 15، 48. 1927م: شمارهی 48.
2
− طاهرزادهی صابر، میرزا علیاکبر (1977)، هوپ هوپنامه، ترجمهی احمد شفائی، زیر نظر حمید محمدزاده، باکو: نشریات دولتی آذربایجان.
3
− کرمانی، میرزا آقاخان (2000)، سهمکتوب، بهکوشش بهرام چوبینه، آلمان: نشرنیما.
4
− محمدقلیزاده، جلیل (1363)، نمایشنامهی مردهها، درآمد و برگردان هما ناطق، بیجا: نشر کمیتهی ایران.
5
− محمدقلیزاده، حمیده (1379)، مونس روزهای زندگی: خاطراتم دربارهی جلیل محمدقلی زاده، ترجمهی دلبر ابراهیمزاده، تهران: پژوهنده.
6
− موریل، جان (1393)، فلسفة طنز، ترجمهی محمود فرجامی و دانیال جعفری، تهران: نشرنی.
7
− میل، جان استوارت (1379)، انقیاد زنان، ترجمهی علاءالدین طباطبایی، تهران: هرمس.
8
− Aygun orucova (2014), “celil memmedguluzade, nin musalman kadininin hayatini ele alan mizahi siirleri” a.u turkiyat arastirmalari enistutusu dergesi, 51, erzrum.
9
− celil, memmedguluzade (2004), Eserleri, IV cild, baki: onder nesryyat.
10
− Hasan, javadi (2009), “molla nasreddin: political and social weekly’ encyclopedia of iranica. In www. Iranica.com.
11
− Hayati, yilmaz, »Mirza Ali Ekber Sabir«, Turk dunyasi incelemeleri dergisi, XXI/1, Yaz 2012.
12
− m. Hesenova, G, Misirova (2012), Mirze Elekber sabir- 150: biblioqrafiya, baki: azarbaycan mili kitabxanasi.
13
− Slavs and Tatars (2011), the magazaine that would’ve, could’ve, should’ve, zurich: JRP ringer.
14
ORIGINAL_ARTICLE
الگوی ژاپنی پیشرفت در آثار تاریخی پیشامشروطه ی ایران
چکیده در سال های پیش از پیروزی جنبش مشروطیت برخی از نخبگان و مورخان ایرانی ، پیشرفت ژاپن را مورد توجه قرار دادند و تلاش کردند علل آن را تبیین کنند.مساله پژوهش حاضر توصیف و تحلیل چگونگی پیشرفت و ترقی ژاپن از منظر این نویسندگان است. گردآوری داده های اطلاعاتی بر اساس روش کتابخانه ایی انجام یافته است.مهم ترین نتایج بدست آمده نشانگر آن است که آثار تاریخی مورد مطالعه با گذار از توصیفات صرف به تبیین های عقلانی از مقوله ترقی و مدل ژاپنی آن پرداخته اند.شکاکیت و دیدگاه انتقادی و انواع تبیین های عقلانی در این آثار مشاهده می شود.ایشان تلاش کرده اند با تبیین چرایی و چیستی جریان ترقی خواهی ژاپنی ها الگویی مناسب برای حرکت ترقی خواهانه ایرانیان ارایه کنند.
https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_5370_0dfdb7f2b23c4a4ba2f02a55599e44bb.pdf
2016-03-20
169
193
-
کلید واژه ها الگوی ژاپنی
پیشرفت
آثار تاریخی
پیشامشروطه
رویکرد های عقلانی
محمد
سلماسی زاده
msalmasizadeh@tabrizu.ac.ir
1
دانشیار گروه تاریخ /دانشگاه تبریز
LEAD_AUTHOR
− آدلر، فیلیپ جی (1384)، تمدنهای عالم، ترجمه محمد حسین آریا، تهران، امیرکبیر.
1
− اتکینسون، آر.اف. و دیگران (1392)، فلسفه تاریخ، روش شناسی و تاریخ نگاری، ترجمه حسینعلی نوذری، تهران، انتشارات طرح نو، چاپ سوم.
2
− استنفورد، مایکل (1392)، درآمدی بر تاریخ پژوهی، ترجمه مسعود صادقی، تهران، دانشگاه امام صادق (ع) و سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، چاپ ششم.
3
− اسکاچپول، تدا (1392)، بینش و روش در جامعه شناسی تاریخی، ترجمه سید هاشم آغاجری، تهران، نشر مرکز، چاپ دوم.
4
− براون، ادوارد (1380)، انقلاب مشروطیت ایران، ترجمه مهرى قزوینى، تهران، کویر، چ 2.
5
− بنه دیکت، روت (1371)، ژاپنیها دارند میآیند (الگوهای فرهنگ ژاپنی)، ترجمه: حسین افشین منش، تهران، امیرکبیر.
6
− بیزلی، ویلیام جی (1393)، ظهور ژاپن مدرن نگاهی به مشروطه ژاپنی، ترجمه شهریار خواجیان، تهران، ققنوس.
7
− پالمر، آلن. دابلیو (1387)، فرهنگ تاریخ معاصر 1945-1789، ترجمه عباسقلی غفاری فرد، تهران، مؤسسه انتشارات نگاه.
8
− پرتو، افشین (1382)، میرزا ابراهیم صحاف باشی، سیاح ایرانی، سیاحت دنیا (ذی الحجه 1314 تا رمضان 1315 ه.ق)، تهران، مجله کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، اسفند 1382، شماره 77.
9
− حسن زاده، اسماعیل (1386)، تاریخ نگری و تاریخ نگاری عمادالدین کاتب اصفهانی، فصلنامه علمی- پژوهشی علوم انسانی دانشگاه الزهرا (س)، سال هفدهم، شماره 65، تابستان (1386).
10
− دولت آبادى، یحیی (1371)، حیات یحیی، تهران، عطار، چ 5.
11
− رجب زاده، هاشم (1371)، ژاپن در چشم صحاف باشی، تهران، مجله کلک، شماره 28، تیر 1371.
12
− سایکس، سرپرسی (1380)، تاریخ ایران، ترجمه سید محمد تقى فخر داعى گیلانى، تهران، افسون، چ هفتم.
13
− صحافباشی، ابراهیم، (1357)، سفرنامه ابراهیم صحافباشی تهرانی، باهتمام محمد مشیری، تهران، شرکت مؤلفان و مترجمان ایران، چ 1.
14
− طالبوف، عبد الرحیم (1336)، کتاب احمد یا سفینه طالبی، بی جا، انتشارات گام، چ دوم (از روی چاپ 1319 اسلامبول).
15
− طالبوف، عبدالرحیم (1324 ق 1906 م)، مسائل الحیات، تفلیس، مطبعه غیرت.
16
− فولکیه، پل (1366)، فلسفه عمومی یا ما بعد الطبیعه، ترجمه یحیی مهدوی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، چاپ سوم.
17
− کسروی، احمد (1383)، تاریخ مشروطه ایران، تهران، امیر کبیر، چ 20.
18
− مجد الاسلام کرمانى، احمد (بیتا)، سفرنامه کلات، به تحقیق محمد خلیل پور، اصفهان، دانشگاه اصفهان، چ 2.
19
− مرتون، اسکات (1364)، تاریخ و فرهنگ ژاپن، ترجمه: مسعود رجب نیا، تهران، امیرکبیر.
20
− مفتخری، حسین (1389)، توصیف، تبیین و تفسیر در تحقیقات تاریخی، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، شماره 146.
21
− ملیک یانس، ماطه وس خان (1322) (ق)، شمس طالعه یا دولت ژاپون، طهران، مطبعه فاروس.
22
− ناظم الاسلام کرمانى (1384)، تاریخ بیدارى ایرانیان، تهران، امیرکبیر، چ هفتم.
23
− هدایت (مخبر السلطنه)، مهدی قلی، (1385)، خاطرات و خطرات، تهران، زوار، چ 6.
24
− هدایت، مهدیقلی (1368)، سفرنامه مکه، به کوشش سید محمد دبیر سیاقی، تهران، تیراژه، چ 1.
25
− یوشیدا، ماساهارو، سفرنامه یوشیدا ماساهارو، ترجمه دکتر هاشم رجب زاده (1373)، مشهد، مؤسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی.
26
− Beckmann, George M. (1957),The Making of the Meiji Constitution: The Oligarchs and the Constitutional Development of Japan, 1868-1891, Publisher: Praeger; New edition edition.
27
− Falsafi, shiva (2010), Civil Society and Democracy in Japan, Iran, Iraq and Beyond, Vanderbilt Journal of Transnational Law, Spring, Vanderbilt Journal of Transnational Law.
28
− Gordon, Andrew (2003), A Modern History of Japan: From Tokugawa Times to the Present. New York: Oxford University Press.
29
− Graham macdonald and Cynthia macdonald (2009), Explanation in Historiography, Blackwell Reference Online, A Companion to the Philosophy of History and Historiography, Edited by: Aviezer Tucker, eISBN: 9781405149082.
30
ORIGINAL_ARTICLE
اصلاحات میلسپو در ناوگان حمل و نقل ایران(1321-1323)
چکیده به دلیل مشکلات اقتصادی ناشی از جنگ جهانی دوم، دولت ایران در تاریخ 21 آبان 1321ش/ 12 نوامبر 1942م، دکتر آرتور میلسپو را با سمت رئیس کل دارایی ایران، به منظور انجام اصلاحات اقتصادی استخدام نمود. یکی از مشکلاتی که میلسپو در راه انجام وظایف خویش با آن مواجه گردید مسئلهی حمل و نقل و به ویژه کمبود اتومبیل و لاستیک مناسب بود. نظارت شدید بر اتومبیلهای شخصی و دولتی، تأسیس بنگاه کارپردازی کشور، تجدید سازمان اداره باربری راه، از جمله اقدامات وی برای حل مشکلات این قسمت بودند؛ اما هیچ یک از این اقدامات به کاهش مشکلات حمل و نقل کمکی نکرد. مهمترین مسئلهی ما در مقالهی حاضر که با استفاده از اسناد سازمان اسناد ملی ایران، اسناد مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه ایران، روزنامهی اطلاعات سالهای 1321 تا 1323ش/ 1942- 1945م، مذاکرات مجلس، همچنین روش توصیف و تحلیل اطلاعات تاریخی، تنظیم گردیده، بررسی وضعیت و مشکلات حمل و نقل کشور در این دوره و اقدامات میلسپو برای رفع آنها میباشد. سوال مقاله این است که به چه دلیل میلسپو نتوانست مشکلات حمل و نقل کشور را رفع نماید؟ فرضیهی ما این است که نیازهای جنگی متفقین به وسایل حمل و نقل، اصلاحات میلسپو را بی اثر گذاشت.
https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_5371_7f716accf345db9ea3cefbba76848aa2.pdf
2016-03-20
195
219
-
واژگان کلیدی: حمل و نقل
مصادرهی اتومبیل
بنگاه کارپردازی کشور
کمبود لاستیک
متفقین
جمیله
عزیزخواه
j.azizkhah@gmail.com
1
کارشناس ارشد تاریخ ایران اسلامی
LEAD_AUTHOR
- سازمان اسناد ملی، شماره سند 240013970، محل در آرشیو 215ق3آآ1، صص 1- 3.
1
- سازمان اسناد ملی، شماره سند 291001289، محل در آرشیو 135ط 5آج 1، ص 1.
2
- سازمان اسناد ملی، شماره مدرک 240013970، محل در آرشیو 215ق 3آآ1، ص 11.
3
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323، کارتن 52، پرونده 4- 50.
4
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323، کارتن 52، پرونده 6- 50.
5
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323، کارتن 52، پرونده 4- 50.
6
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323، کارتن 52، پرونده 1- 50.
7
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323، کارتن 52، پرونده 4- 50.
8
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323، کارتن 49، پرونده 97-3.
9
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323، کارتن 49، پرونده 8- 64.
10
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323، کارتن 49، پرونده 51- 7.
11
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323، کارتن 49، پرونده 69- 7.
12
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323، کارتن 49، پرونده 79- 7.
13
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323، کارتن 49، پرونده 3/ 78-7.
14
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323، کارتن 49، پرونده 65-7.
15
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323، کارتن 49، پرونده 22-7.
16
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323، کارتن 49، پرونده 61- 7.
17
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323، کارتن 49، پرونده 47-7.
18
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323، کارتن 49، پرونده 45- 7.
19
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323، کارتن 49، پرونده 95-7.
20
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323 کارتن 52، پرونده 7- 68.
21
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323، کارتن 49، پرونده 59- 7.
22
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323، کارتن 49، پرونده 3- 95.
23
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323، کارتن 49، پرونده 3- 95.
24
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323، کارتن 9، پرونده 22-7.
25
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323، کارتن 49، پرونده 92-7
26
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323، کارتن 49، پرونده 98-7.
27
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323، کارتن 52، پرونده 6-68
28
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1323، کارتن 49، پرونده 75-7.
29
- مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، سال 1321 کارتن 2/22، پرونده 5- 57.
30
کتابها
31
- اسنادی از روابط ایران و انگلیس، به کوشش بهناز زرین کلک، (1383)، تهران: سازمان اسناد و کتابخانهی ملی ایران.
32
- الهی، همایون، (1361)، اهمیت استراتژیکی ایران در جنگ جهانی دوم، تهران: دانشگاه تهران.
33
- بوندارفسکی، گریگوری لوویچ، (1358)، تاریخ توسعه طلبی آمریکا در ایران، ج 1، تهران: آلفا.
34
- تبرائیان، صفاء الدین، (1371)، ایران در اشغال متفقین. تهران: موسسهی خدمات فرهنگی رسا.
35
- خان ملک یزدی، محمد، (1362)، غوغای تخلیهی ایران، تهران: سلسله.
36
- ذوقی، ایرج، (1368)، ایران و قدرتهای بزرگ در جنگ جهانی دوم، ج 2، تهران: پاژنگ.
37
- سفری، محمد علی، (1371)، قلم و سیاست از استعفای رضا شاه تا سقوط مصدق، تهران: نامک.
38
- طیرانی، بهروز، (1384)، اسناد احزاب سیاسی ایران، ج 2، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
39
- عاقلی، باقر، (1377)، میرزا احمدخان قوام السلطنه در دوران قاجاریه و پهلوی، تهران: انتشارات جاویدان.
40
- عظیمی، فخرالدین، (1372)، بحران دموکراسی در ایران، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی و بیژن نوذری. تهران: نشر البرز.
41
- کرباسچی، غلامحسین، (1380)، روزشمار روابط ایران و آمریکا، تهران: بقعه.
42
- کیانی، کیانوش، (1379)، ایران در بحران، تهران: سازمان اسناد ملی.
43
- لنچافسکی، ژرژ، (1351)، سی سال رقابت غرب و شوروی در ایران، ترجمه حورا یاوری. تهران: انتشارات ابن سینا.
44
- میلسپو، آرتور چستر، (1370)، آمریکاییها در ایران، ترجمه عبدالرضا هوشنگ مهدوی، تهران: البرز.
45
- مهدی نیا، جعفر، (1363)، زندگی سیاسی رزم آرا، تهران: انتشارات پانوس.
46
- یسلسون، آبراهام، (1368)، روابط سیاسی ایران و آمریکا، ج 1، ترجمه محمد باقر آرام، تهران: انتشارات امیر کبیر.
47
روزنامه اطلاعات
48
- اطلاعات، گزارش ماهیانه رئیس کل دارایی، (26/ 4/ 1322)، شماره 5223. صفحه 3.
49
- اطلاعات، گزارش ماهیانه رئیس کل دارایی، (30/ 8/ 1322)، شماره 5327، صفحه 4.
50
- اطلاعات، گزارش ماهیانه رئیس کل دارایی، (5/ 9/ 1322)، شماره 5340. صفحه 1.
51
- اطلاعات، گزارش ماهیانه رئیس کل دارایی، (14/ 9/ 1322)، شماره 5338. صفحه 4.
52
- اطلاعات، گزارش ماهیانه رئیس کل دارایی، (9/ 1/ 1323)، شماره 5426. صفحه 4.
53
- اطلاعات، (7 /1 / 1322).
54
- اطلاعات، (21/ 2/ 1322).
55
- اطلاعات، (17/ 11/ 1322).
56
- اطلاعات، (17/ 3/ 1322).
57
- اطلاعات، (13/ 4/ 1322).
58
- اطلاعات، (12/ 5/ 1322).
59
- اطلاعات، (15/ 8/ 1322).
60
- اطلاعات، (9/ 12/ 1322).
61
- اطلاعات، (20/ 2/ 1323).
62
- اطلاعات، (14/ 3/ 1323).
63
- اطلاعات، (10/ 6/ 1323).
64
- مذاکرات مجلس
65
- مذاکرات مجلس سیزدهم شورای ملی، (13/ 2/ 1322).
66
- مذاکرات مجلس چهاردهم شورای ملی، (14/ 2/ 1323).
67
- مذاکرات مجلس سیزدهم شورای ملی، (29/ 2/ 1322).
68
- مذاکرات مجلس چهاردهم شورای ملی، (28/ 3/ 1323).
69
- مذاکرات مجلس چهاردهم شورای ملی، (3/ 5/ 1323).
70
- مذاکرات مجلس چهاردهم شورای ملی، (9/ 9/ 1323).
71
ORIGINAL_ARTICLE
دفاتر مالی در نظام دیوانسالاری عصر صفوی
چکیده هر دولتی برای نظامند شدن امور مالی خود نیاز دارد تا از یک تشکیلات منظم و مکتوب پیروی کند تا بر اساس آن بتواند درآمدها و هزینههای کشور را ساماندهی نماید. دولت صفوی نیز برای این مهم مناسبات مالی را طرحریزی کرد که توسط مستوفیالممالک و دفترخانه به اجرا درمیآمد و موارد مربوط به آن در دفاتر مالی نوشته میشد. شناسایی و معرفی این دفاتر و نقش و کارکرد آن در دیوان ازجمله اهداف این تحقیق است. مهمترین مسئله این تحقیق شناسایی و ارزیابی عنصر تداوم در تشکیلات اداری دوره صفویه در بخشی از حوزه فرایندها و کارکردها یعنی دفاتر مالی است. که ازجمله مهمترین ارکان در حوزه فرایندهای مالی محسوب میشدند. در این پژوهش تلاش شده است تا با روش توصیفی- تحلیلی- تطبیقی و در حوزه مطالعات کتابخانهای، این دفاتر معرفی و میزان اقتباس تشکیلات اداری صفویه از دورههای پیشین و در حوزه کارکرد این دفاتر شناسایی و ارزیابی شود. اتکا اصلی این پژوهش، بر رسایل مربوط به سیاق و دفاتر مالی تشکیلات اداری آستان قدس رضوی در عصر صفوی است. یافتههای این بررسی نشان میدهد که تشکیلات اداری صفویه حداقل در حوزه کاربرد و چگونگی کارکرد این دفاتر عمدتاً از دوره پیشین اقتباس کرده است و عنصر تداوم در این حوزه کاملاً آشکار است. در این حوزه سه دفتر اصلی روزنامچه، اوارجه و توجیهات حداقل از قرن چهارم تا پایان صفویه و نیز – به اتکای دادههای موجود تا سالها پس از صفویه- از دفاتر اصلی مالی بودند که تقریباً با همان کارکرد در دوره صفویه وجود داشتند. بااینحال برخی تغییرات در این فرایند در حوزه عناوین دفاتر و محتوای آنان بهخصوص در مورد دفاتر غیر از دفاتر سهگانه فوق صورت گرفته است.
https://tuhistory.tabrizu.ac.ir/article_5372_29d2c2582d30f51fe3e93fabb334d13b.pdf
2016-03-20
221
251
-
واژگان کلیدی: اقتباس اداری
اوارجه
توجیهات
دفاترمالی
روزنامچه
صفویه
الهه
محبوب فریمانی
e.88.mahboob@gmail.com
1
دانشجوی دکتری تاریخ ایران اسلامی/ دانشگاه پیام نور
LEAD_AUTHOR
هوشنگ
خسرو بیگی
kh_beage@pnu.ac.ir
2
دانشیار گروه تاریخ / دانشگاه پیام نور
AUTHOR
- اسکندر بیک منشی (1377)،تاریخ عالمآرای عباسی، تصحیح: محمد اسماعیل رضوانی، ج1، تهران: دنیای کتاب.
1
- اسناد موجود در مرکز اسناد آستان قدس رضوی، (شامل دفاتر روزنامچه و توجیهات در عصر صفوی و نیز اسناد با شماره 32000، 32005، 32367).
2
- اشعری قمی، حسن بن محمد بن حسن (1385)، تاریخ قم، ترجمه: تاجالدین حسن بن بهالدین بن عبدالملک قمی، تحقیق: محمدرضا انصاری قمی، قم، کتابخانه مرعشی.
3
- آملی، محمد بن محمود شمسالدین (1377ق)،نفایس الفنون فی عرایس العیون، تصحیح: ابوالحسن شعرانی، تهران: کتابفروشی اسلامیه.
4
- بوداق منشی قزوینی (1378)، جواهرالاخبار (بخش تاریخ ایران از قراقویونلو تا سال ۹۸۴ ﻫ.ق)، تصحیح: محسن بهرام نژاد، تهران: مرکز نشر میراث مکتوب.
5
- بوسه، هربرت (1367)، پژوهشی در تشکیلات دیوان اسلامی بر مبنای اسناد دوران آققوینلو و قراقویونلو و صفوی، مترجم: غلامرضا ورهرام، تهران: مؤسسه مطالعات فرهنگی.
6
- پورمحمدی املشی، نصرالله (1391)،«اهمیتدفترخانهعصرصفویوفرجامدفاتردیوانی»، پژوهشهای تاریخی، دوره جدید، شماره سوم، (پیاپی 15) پاییز 1391.
7
- ثعالبی، عبدالملک بن محمد،یتیمه الدهر فی محاسن اهل العصر، گردآورنده: شمسالدین ابراهیم، ج1، بیروت، لبنان: دارالکتب العلمیه.
8
- حسن بن علی (زنده در 691)،المرشد فی الحساب، کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، شماره 21852.
9
- خوارزمی، محمد بن احمد (1362)، مفاتیح العلوم، مترجم: حسین خدیو جم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
10
- دهخدا، علیاکبر (1377)، لغتنامه دهخدا،تهران: دانشگاه تهران.
11
- رساله در حساب سیاق(1103ق.)، نسخه خطی، مشهد: کتابخانه آستان قدس رضوی، شماره 42033.
12
- زمخشری، ابوالقاسم محمود بن عمر (2004م./1425ق.)،مقامات زمخشری، بیروت: دارالکتب العلمیه.
13
- شاد، محمد پادشاه (1363)،آنندراج، فرهنگ جامع فارسی،زیر نظر محمد دبیر سیاقی، تهران: خیام.
14
- شاردن، (1372)، سفرنامه شاردن، مترجم: اقبال یغمایی، ج3، تهران: توس.
15
- شهیدی، جعفر (1364)،شرح لغات و مشکلات دیوان انوری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
16
- شیخ الحکمایی، عمادالدین (1387)، فهرست اسناد بقعه شیخ صفیالدین اردبیلی، تهران: کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای.
17
- عبدالله بن علی بن محمد (فلک علاء تبریزی)،قانون السعاده، کتابخانه ملی ملک، شماره 3697.
18
- عبدالله بن علی بن محمد (فلک علاء تبریزی)،(1381)، لطایف شرفی، سفینه تبریز، گردآوری ابوالمجد محمد بن مسعود تبریزی، مقدمه عبدالحسین حایری و نصرالله پور جوادی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
19
- عقیلی، عبدالله، «فرمان اشرف و موقوفات آستانه حضرت عبدالعظیم»، وقف میراث جاویدان، سال هفتم، شماره 4، زمستان 78.
20
- علم سیاق (مجموعه)، نسخه خطی، تهران: کتابخانه مجلس، شماره 6543.
21
- فروغ اصفهانی، مهدی بن باقر (1378)، فروغستان: دانشنامه فن استیفا و سیاق، تصحیح: ایرج افشار، تهران: میراث مکتوب.
22
- فلور، ویلم (1394)، تاریخچه مالی- مالیاتی ایران از صفویه تا پایان قاجاریه، ترجمه: مرتضی کاظمی یزدی، تهران: نشر تاریخ ایران.
23
- قزوینی: محمد طاهر (1329)،عباسنامه، تصحیح: ابراهیم دهگان، اراک: کتابفروشی داودی.
24
- کاشانی، محمدکاظم (قرن 13)، قوانین السیاق، نسخه خطی، (مجموعه شخصی).
25
- کرمانی، ابواسحاق غیاثالدین (951ق.)، سریع الحساب، نسخه خطی، تهران: کتابخانه مجلس، شماره 6544.
26
- کمپفر، انگلبرت (1360)، سفرنامه کمپفر،ترجمه: کیکاووس جهانداری، تهران: خوارزمی.
27
- مازندرانی، عبدالله محمد بن حسن بن کیا، رساله فلکیه، نسخه خطی، تهران: کتابخانه مجلس، شماره 6541.
28
- محمد بن عبدالخالق المیهنی (1389)، آیین دبیری، تصحیح: اکبر نحوی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
29
- منشی قمی، احمد بن حسین (1383)، خلاصه التواریخ،تصحیح: احسان اشراقی، ج 2، چاپ دوم، تهران: دانشگاه تهران.
30
- منشی، منتجب الدین بدیع (1384)، عتبه الکتبه مجموعه مراسلات دیوان سلطان سنجر، تصحیح: محمد قزوینی و عباس اقبال، تهران: اساطیر.
31
- میرزا رفیعا، محمد رفیع (1380)، دستور الملوک، دفتر تاریخ،به کوشش ایرج افشار، ج اول، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
32
- میرزا سمیعا، محمد سمیع (1368)، تذکره الملوک سازمان اداری حکومت صفوی یا تعلیقات مینورسکی بر تذکره الملوک، مترجم: مسعود رجب نیا، به کوشش: محمد دبیر سیاقی، چاپ سوم، تهران: امیرکبیر.
33
- نخجوانی، محمد بن هندو شاه بن سنجر (1964)، دستور الکاتب فی تعیین المراتب، تصحیح: عبدالکریم اوغلی علی زاده، ج 1، مسکو: فرهنگستان علوم شوروی.
34
- نصیری، میرزاعلی نقی (1371)، القاب و مواجب دوره سلاطین صفویه، تصحیح: یوسف رحیم لو، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
35
- نفیسی، علیاکبر (1355)، فرهنگ نفیسی (ناظم الاطباء)، کتابفروشی خیام.
36
- نوری، محمد، «خزانه اسناد موقوفات دوره عثمانی»، وقف میراث جاویدان، ش 74، تابستان 1390.
37
- ed. V. Puturidze (1961), Akademia Naouk Grouznskoy SSR. Sumptibus Academiae scieniarum Georgiae, Tbilisiis.
38
- Musavi, T. M. (1977), Orta Asr Azarbaijan tarikhina dair farsdilli sanadlar (XVI-XVIII), Baky: Elm nashriiiaty.
39